Άλλαι Τέχναι

Γεννημένος στις 24 Απριλίου 1904 στο Ρότερνταμ, ο Willem De Kooning θα σπουδάσει στην Ολλανδία εφαρμοσμένες και εικαστικές τέχνες, θέτοντας τη βάση για τη μετέπειτα σταδιοδρομία του. Σε ηλικία 24 ετών, θα μπει λαθρεπιβάτης σε πλοίο για να μεταναστεύσει στις Η.Π.Α., τη χώρα που θα γίνει ουσιαστικά πατρίδα του και όπου θα αναγνωριστεί ως καλλιτέχνης.

Η εικαστική δεινότητα και ο παραγωγικός ζήλος που χαρακτηρίζουν τον De Kooning, γρήγορα, οδηγούν στην ένταξή του στον καλλιτεχνικό πυρήνα της Νέας Υόρκης. Την περίοδο αυτή, έρχεται σε επαφή με Αμερικανούς αλλά και Ευρωπαίους εικαστικούς, καθώς οι ασταμάτητες ροές μεταναστών από την Ευρώπη έφεραν δεκάδες σημαντικούς καλλιτέχνες στις ΗΠΑ. Ένας από αυτούς –που σύντομα θα γίνει εγκάρδιος φίλος και πνευματικός του πατέρας– είναι ο Αρμένιος Arshille Gorky, φιγούρα που ο ίδιος ο De Kooning όσο και οι μελετητές του έργου του αναγνωρίζουν ως την κύρια επιρροή στο έργο του. Ο Gorky, με την πρωτοποριακή εικαστική γλώσσα, θα εμπνεύσει δημιουργικά τον De Kooning και θα τον οδηγήσει σε ένα έργο μεστό, εντός της εποχής του, ταυτόχρονα όμως αντισυμβατικό ως προς τους «κανόνες» του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.

Διαφορετικά από άλλους ζωγράφους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, όπως ο Jackson Pollock, ο Barnett Newman και ο Mark Rothko, ο De Kooning δεν είναι αμιγώς αφαιρετικός καλλιτέχνης. Συχνά, εισάγει αναφορές στον φυσικό κόσμο. Στο έργο του, ο θεατής θα διαβάσει τη χαρακτηριστική νευρική, παθιασμένη γραφή του να σχηματίζει κατά κανόνα γυναικείες μορφές, θέμα που συνδέεται συνήθως με πιο γαλήνια και αρμονικά συναισθήματα.

Η παραπάνω ματιά αναδεικνύει τη συναισθηματική φόρτιση της ζωγραφικής του, καθώς υπερβαίνει τις συμβάσεις του εικονιζόμενου θέματος και το προσεγγίζει μέσω της ψυχοσύνθεσης του δημιουργού, πρακτική που αντανακλά την ουσία της έννοιας του εξπρεσιονισμού. Η αφαίρεση πολλές φορές παραγκωνίζεται και μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, επιλογή που σαφέστατα εγείρει το ερώτημα κατά πόσο ο De Kooning ήταν συνεπής στο πλαίσιο που όριζε το κίνημά του. Άλλωστε, και ο ίδιος δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα τις κατηγοριοποιήσεις, προτιμώντας να εξετάζεται και να αναγνωρίζεται ως ατομική περίπτωση.

Η απάντηση ως προς την αφαίρεση που χαρακτηρίζει το έργο του De Kooning ίσως να μην βρίσκεται εντός των φορμαλιστικών ορίων του έργου του, αλλά να είναι απόρροια του ευρύτερου αποτελέσματος. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει αν αναλογιστεί κανείς τον ρόλο των μορφών που εισάγει στο έργο του: δεν είναι αφηγηματικές, δεν νοηματοδοτούν κάποιο ιδεολογικό υπόβαθρο και, σίγουρα, δεν προβάλλεται η ύπαρξή τους ως αυτόνομο γεγονός. Αντιθέτως, οι γυναικείες μορφές του είναι καθαρά φορείς συναισθήματος, υπάρξεις που υφίστανται για να προβάλλουν το υποσυνείδητο του καλλιτέχνη∙ δεν είναι αυτονομημένες, αλλά στοιχεία που συμβάλλουν στη σύνθεση, μία αυτόματη γραφή ή τυχαίες σταγόνες χρώματος. Στις εικόνες αυτές που πηγάζουν από το υποσυνείδητο, σε συμφωνία με τις διδαχές του σουρεαλισμού, ο θεατής διακρίνει συχνά παραστατικές μορφές, που τον ωθούν πιθανώς να αναζητά νόημα και σύμβολα εκεί όπου δεν υπάρχουν. 

Αυτή η διαφοροποίηση του De Kooning τον αναδεικνύει σε κυρίαρχη μορφή της τέχνης και συνεχίζει να χαρακτηρίζει την καλλιτεχνική του παραγωγή για δεκαετίες. Αυτές οι αναφορές φανερώνουν επίσης ότι ως καλλιτέχνης δεν αποσκοπούσε μόνο στην αποδόμηση του παρελθόντος, αφού αξιοποίησε δημιουργικά πολλά στοιχεία του και τα ενσωμάτωσε με μαεστρία στο έργο του. Δεν είναι απλώς ένας από τους «οξύθυμους» πρωτοπόρους καλλιτέχνες του ‘50, αλλά ένας βαθύτατα μορφωμένος εικαστικός, ίσως ο πιο συνειδητοποιημένος και διαβασμένος των αφηρημένων εξπρεσιονιστών, που πατάει γερά και στη μακρά παράδοση των Ευρωπαίων καλλιτεχνών.

Η δημιουργική ζέση του De Kooning φθίνει μετά τη δεκαετία του ‘80, όταν εμφανίζει τα πρώτα δείγματα της νόσου Alzheimer, γεγονός που σταδιακά τον κατέστησε ανίκανο να συνθέσει και να δημιουργήσει έργα. Όταν τελικά πεθαίνει το 1997, σε ηλικία 92 ετών, αφήνει πίσω του μία πολύτιμη εικαστική κληρονομιά, ορόσημο της μοντέρνας αμερικανικής τέχνης.