Βιβλιοθήκη

Γιατί το “Illska” είναι ένα βιβλίο μοιρασμένο στις αντιθέσεις: μέσα από αυτό βρισκόμαστε ταυτόχρονα στο παρελθόν και στο παρόν (στη μικρή λιθουανική κωμόπολη του Γιούρμπαρκας και στη σύγχρονη Ισλανδία αντίστοιχα), ασχολούμαστε με κάτι απίστευτα επώδυνο για την ανθρωπότητα (τον Ναζισμό και το Ολοκαύτωμα) αλλά και με κάτι αβάσταχτα τετριμμένο (ένα ερωτικό τρίγωνο), κινούμαστε μεταξύ σοβαρού και αστείου, «βλέπουμε» αναπαραστάσεις τόσο της ομορφιάς της ζωής όσο και της απίστευτης βαναυσότητας που συχνά κρύβει, παρατηρούμε δε τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός βρέφους αλλά και των ενηλίκων που το πλαισιώνουν. Κι όμως, όλες αυτές οι αντιθέσεις δεν προκαλούν την παραμικρή σύγχυση στον αναγνώστη, την παραμικρή αναστάτωση. Ίσα–ίσα επιτείνουν το ενδιαφέρον μας για την εξέλιξη των δύο αφηγηματικών αξόνων που ακολουθεί η πλοκή και χαρίζουν μεγαλύτερη ένταση στην αναγνωστική απόλαυση.

Ο Eiríkur Örn Norðdahl (Έιρικουρ Ερτν Νόρδνταλ) φαίνεται να είναι πολύ καλά διαβασμένος όσον αφορά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ολοκαύτωμα και την (ουδέτερη) στάση που κράτησε η πατρίδα του αυτήν τη μαύρη περίοδο της Ιστορίας· και δεν είναι διατεθειμένος να μασήσει τα λόγια του. Ουσιαστικά, το να κρατάς ουδέτερη στάση σε γεγονότα τέτοιας κλίμακας σε καθιστά συνένοχο με το Κακό που ξεχύνεται για να «κατακάψει» την ανθρωπότητα. Η Ιστορία συχνά μας δίνει σκληρά μαθήματα (βλέπε το Ολοκαύτωμα) αλλά αργούμε πολύ να τα λάβουμε υπόψιν μας ή παραβλέπουμε την ουσία τους. Μήπως και σήμερα δεν προβάλλονται συχνά ως λύση στα προβλήματα η ξενοφοβία και ο ρατσισμός; Μήπως και σήμερα δεν πνίγονται πρόσφυγες στη Μεσόγειο και δεν επιστρέφονται σαν ανεπιθύμητο πακέτο πίσω στις πατρίδες τους, όπου στην καλύτερη περίπτωση βασιλεύει η ανέχεια και στη χειρότερη ο πόλεμος, η βία και τα βασανιστήρια; Και εν μέσω όλων αυτών η υπενθύμιση ότι σε πολλές χώρες μεγάλες βαναυσότητες διαπράχθηκαν από ντόπιους πληθυσμούς που αποδείχθηκαν πιο μανιασμένοι και πιο δολοφονικοί ακόμα και από τους ίδιους τους Ναζί. Η ανθρώπινη φύση, ικανή για πράξεις αγάπης, αλληλεγγύης και αυτοθυσίας αποδεικνύεται συχνά το ίδιο ικανή για απρόκλητη βία, απανθρωπιά και κτηνωδία. Το Κακό είτε σε ατομική είτε σε συλλογική κλίμακα φωλιάζει μέσα στους ανθρώπους. Και συχνά νικάει.

Το Κακό αποτελεί εμμονή για την Άγκνες Λουκαουσκάιτε, τη λιθουανικής καταγωγής νεαρή πρωταγωνίστρια του βιβλίου που ζει στην Ισλανδία. Έχοντας και η ίδια εβραϊκές ρίζες, έχασε τους προπαππούδες από την πλευρά της μητέρας της στο Γιούρμπαρκας της Λιθουανίας από τις εκκαθαρίσεις που εξαπέλυσαν υπό την εποπτεία των SS οι ίδιοι οι Λιθουανοί, ανάμεσά τους και οι θείοι της από την πλευρά του πατέρα της. Γράφει, λοιπόν, την πτυχιακή της για τη μαζική εκτέλεση Εβραίων και άλλων ανεπιθύμητων στην κωμόπολη αυτή και συνεχίζει, ερευνώντας, στα πλαίσια του μεταπτυχιακού της, τα ανερχόμενα ακροδεξιά ρεύματα στην Ισλανδία και στην Ευρώπη. Διαβάζει, μαθαίνει, παρατηρεί οτιδήποτε έχει σχέση με τον λαϊκισμό, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, και έρχεται σε επικοινωνία ακόμα και με φιλοναζιστικές ομάδες. Έτσι γνωρίζει τον Άρνορ, έναν νεοναζί διανοούμενο που απέχει κατά πολύ από τα στερεότυπα που ακολουθούν τους ομοίους του. Είναι πολυδιαβασμένος, ευφυής και γοητευτικός και η ‘Αγκνες δεν θα αργήσει να εμπλακεί σε μια ερωτική σχέση μαζί του, παρόλο που στη ζωή της υπάρχει ο Όμαρ που κουβαλάει τα δικά του μυστικά και τραύματα. Ανήμπορη να καταπνίξει την ανεξήγητη επιθυμία της για τον Άρνορ, αυτοακυρώνει την ιστορία και την καταγωγή της, όλα αυτά που πιστεύει και υπερασπίζεται με πάθος, την ίδια την ύπαρξή της. Ο Όμαρ δε θα αργήσει να αντιληφθεί την ύπαρξη του τρίτου προσώπου και οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Γιατί άραγε μας έλκει αυτό που απεχθανόμαστε και μας περιφρονεί αυτό που αγαπάμε;

Πολύπλοκα ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη και την ανθρώπινη Ιστορία και η διερεύνησή τους απαιτούν ιδιαίτερους χειρισμούς από τον συγγραφέα έτσι ώστε να μην κουράσουν τον αναγνώστη. Ο Eiríkur Örn Norðdahl κερδίζει αυτήν την παρτίδα με τον σαρκασμό του -άλλοτε υποδόριος κι άλλοτε πασιφανής- και δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε στους συμπατριώτες του («Η φαντασίωση των Ισλανδών σχετικά με την αγάπη που ο Χίτλερ έτρεφε για τη νησιωτική και απομονωμένη φυλή τους, για την οποία οι κακές γλώσσες λένε ότι είναι αιμομικτική, και η θλίψη για τον δικτάτορα που θα γινόταν στην πορεία, μαρτυρούν ότι αυτή η αγάπη ήταν επινόηση μάλλον παρά πραγματικότητα και αποτέλεσμα της επιθυμίας που είχαν οι Ισλανδοί να είναι πάση θυσία οι καλύτεροι») ούτε καν στον ίδιο τον εαυτό του («Πάμε στο ζουμί: εδώ, μιλάμε για το Ολοκαύτωμα μόνο για να πουλήσουμε βιβλία»). Μην ξεχνάμε πως, παρά το νεαρό της ηλικίας του, έχει σημαντική εμπειρία στον χώρο της λογοτεχνίας: έχει ήδη εκδώσει ποιήματα, πέντε μυθιστορήματα, δοκίμια, ακόμη και έναν σοφιστικέ οδηγό μαγειρικής με σύντομα κομμάτια πρόζας σχετικά με το φαγητό (χωρίς να υπολογίζουμε τη μεταφραστική δουλειά του όπως π.χ. τη μετάφραση στα ισλανδικά ποιημάτων του Allen Ginsberg).

Το τέλος του βιβλίου είναι, ωστόσο, υπερβολικά προβλέψιμο (οι καλοί ανταμείβονται, οι κακοί τιμωρούνται… τι καλά να γινόταν αυτό και στην πραγματικότητα!) αλλά ίσως να προσφέρει την αναμενόμενη και αναγκαία κάθαρση μετά από παραπάνω από πεντακόσιες σελίδες ανάγνωσης (πολλές από τις οποίες γεμάτες απόγνωση και φρίκη). Ας μείνουμε με την ελπίδα ότι το Καλό, στο τέλος, επικρατεί.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι με αυτό το σπουδαίο μυθιστόρημα ο Eiríkur Örn Norðdahl μπήκε στο χάρτη της παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής. Δε μας μένει παρά να αναμένουμε με αγωνία το επόμενο πόνημά του.

• Ο συγγραφέας γεννήθηκε το 1978 στο Reykjavik.
• Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ισλανδικής avant garde ποιητικής κολεκτίβας Nyhil.
• Έκανε διάφορες δουλειές μέχρι να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη μετάφραση και τη συγγραφή, μεταξύ των οποίων νυχτοφύλακας σε ξενοδοχείο, καθαριστής σε κρουαζιερόπλοιο και μάγειρας σε νηπιαγωγείο.
• Το βιβλίο του “Illska” τιμήθηκε με το Βραβείο Ισλανδικής Λογοτεχνίας και το Βραβείο Βιβλιοπωλών της Ισλανδίας.