Scroll Top

Λόγος + Τέχνη

Δέσποινα Κανελλοπούλου: «”Η σιωπή των κοριτσιών” είναι η ιστορία των καθημερινών, βουβών ηρωίδων που δεν κατάφεραν να περάσουν στη σφαίρα του μύθου»

feature_img__despoina-kanellopoulou-i-siopi-ton-koritsion-einai-i-istoria-ton-kathimerinon-boubon-iroidon-pou-den-kataferan-na-perasoun-sti-sfaira-tou-mithou
Όταν ένα μυθιστόρημα σου γεννάει την ανάγκη να ξαναπιάσεις στα χέρια σου, ύστερα από πολλά χρόνια, την Ιλιάδα, για να ξανασυναντηθείς με έναν ήρωα που είχες από χρόνια ξεχασμένο, να τον αντικρύσεις με άλλη, πιο ώριμη ματιά, και να τον αγαπήσεις, ίσως για πρώτη φορά, τότε, ο συγγραφέας του -στη συγκεκριμένη περίπτωση η Pat Barker- έχει επάξια κερδίσει το στοίχημα που, ίσως, έβαλε με τον εαυτό της και το αναγνωστικό κοινό, αποφασίζοντας να καταπιαστεί με ένα από τα πιο διαχρονικά έργα της ανθρώπινης ιστορίας. 

Το μυθιστόρημα «Η σιωπή των κοριτσιών» είναι μία διασκευή της Ιλιάδας – η ιστορία του Τρωϊκού Πολέμου ειπωμένη από τη Βρισηίδα, τη σκλάβα του Αχιλλέα, η οποία, όπως αναφέρει και η μεταφράστρια του βιβλίου Δέσποινα Κανελλοπούλου στη συνέντευξη που ακολουθεί, «βρίσκει επιτέλους την ευκαιρία να εκφραστεί», αφηγείται τη δική της ιστορία, ξεδιπλώνει τον δικό της κόσμο, που παρότι ανδροκρατούμενος, κυριαρχείται από φωνές γυναικών που από τη στιγμή της σύλληψής τους έμειναν σιωπηλές και περιθωριοποιημένες. Το βιβλίο, όμως, δεν παύει να αποτελεί και ένα λογοτεχνικό πορτραίτο του Αχιλλέα, ιδωμένο αυτή τη φορά από τη γυναικεία ματιά της συγγραφέως. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, που παρότι γνωρίζεις την βασική πλοκή και εξέλιξη των γεγονότων που εξιστορεί από την πρώτη κιόλας σελίδα του, δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου.

Σε μία κριτική του βιβλίου που διάβασα, χαρακτηρίζεται ως «η φεμινιστική διασκευή της Ιλιάδας». Συμφωνείτε με την προσέγγιση αυτή;
Εν μέρει. Είναι μια διασκευή της Ιλιάδας, όπου το κέντρο βάρους μετακινείται από τους πολεμικούς άθλους των Ελλήνων ηρώων στην καθημερινή ζωή των αιχμάλωτων γυναικών στο στρατόπεδο του εχθρού. Θα ήθελα, ωστόσο, να αποφύγω τον χαρακτηρισμό «φεμινιστική», αφενός διότι δεν μου αρέσουν οι ταμπέλες, αφετέρου επειδή θεωρώ ότι ευτελίζει κάπως τη βαθιά ανθρώπινη προσέγγιση και οπτική γωνία της συγγραφέως.

«Στη γυναίκα αρμόζει η σιωπή» αναφωνεί ο Αίαντας στο βιβλίο και είναι αυτή η σιωπή που επιθυμεί μάλλον να σπάσει η συγγραφέας. Το καταφέρνει πιστεύετε;
Ναι, και μάλιστα με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο. Η Βρισηίδα, βουβή εδώ και χιλιετίες, βρίσκει επιτέλους την ευκαιρία να εκφραστεί, να αφηγηθεί τη δική της ιστορία, να συγκινήσει, να συγκλονίσει.

Πώς σας φάνηκε η μετάφραση του συγκεκριμένου βιβλίου;
Η αναμέτρηση με την υπέροχη γλώσσα της Pat Barker ήταν μία από τις πιο απολαυστικές μεταφραστικές εμπειρίες που είχα την τύχη να βιώσω μέχρι σήμερα. Μην παρεξηγηθώ: Δεν ισχυρίζομαι πως ήταν εύκολο εγχείρημα, αλλά, παρά τις δυσκολίες του, ήταν ένα βιβλίο που μ’ έκανε να ξυπνάω με αγωνία κάθε πρωί για να συνεχίσω τη μετάφραση. Αδημονούσα να το δω ολοκληρωμένο, να το πιάσω στα χέρια μου, να το δω να διαδίδεται από στόμα σε στόμα.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί η συγγραφέας είναι μοντέρνα, οι διάλογοι ανάμεσα στους ήρωες θα μπορούσαν να είναι διάλογοι συνανθρώπων μας, φέρνοντας, έτσι, πιο κοντά τον αναγνώστη στην ιστορία του Τρωϊκού πολέμου. Ποια είναι η άποψή σας για αυτήν την «επικαιροποίηση» της γλώσσας σε μία ιστορία χιλιάδων ετών;
Στις κριτικές του βιβλίου πολλοί στέκονται σ’ αυτό ακριβώς το θέμα. Και, ομολογουμένως, οι γνώμες είναι μοιρασμένες. Ορισμένοι πιστεύουν πως αυτή η σύγχρονη γλώσσα είναι ένα από τα μειονεκτήματα του βιβλίου, ότι αποτελεί ασέβεια της Barker απέναντι στο ομηρικό έπος και στον αναγνώστη. 
Εγώ, πάλι, θα ήθελα να συνταχθώ με τους υπόλοιπους, εκείνους που πιστεύουν πως, ίσα ίσα, ο εκσυγχρονισμός της γλώσσας και της γραφής δείχνει σεβασμό απέναντι στον αναγνώστη, διότι δεν πρόκειται για μια μετάφραση ή διασκευή του Ομήρου, αλλά για ένα σύγχρονο μυθιστόρημα το οποίο, ακριβώς χάρη σ’ αυτή τη ζωντανή, ωμή, ενίοτε βέβηλη γραφή, καταφέρνει να αγγίξει ένα κοινό που ζει στο 2019, όχι στους ομηρικούς χρόνους.

Θεωρείτε πως τα πορτρέτα των ηρώων είναι πιστά στο πρωτότυπο ομηρικό κείμενο;
Η Μπάρκερ είναι εξαιρετικά διαβασμένη σε ό,τι αφορά τον Όμηρο. Όλες οι λεπτομέρειες εποχής είναι ακριβείς και προσεγμένες, το ίδιο και πολλά στοιχεία της πλοκής, τα οποία προέρχονται σχεδόν αυτούσια από την Ιλιάδα. Ως προς τους ήρωες, θα έλεγα πως η συγγραφέας βασίζεται μεν σε όσα ήδη γνωρίζουμε γι’ αυτούς, αλλά συγχρόνως τους προσαρμόζει στις ανάγκες του δικού της μυθιστορήματος, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό, ολοζώντανο ανάγλυφο από πολυδιάστατους χαρακτήρες.

Η σχέση της Βρησιήδας και του Αχιλλέα είναι καθαρά μία σχέση δούλας-αφέντη όπως ξεδιπλώνεται στο βιβλίο; Κυριαρχεί μία ένταση μεταξύ τους κάποιες φορές που ξεπερνάει το επίπεδο αυτό νομίζω, συμφωνείτε;
Σαφέστατα. Κάπου, μάλιστα, το λέει και η ίδια η Βρισηίδα πως η σχέση τους παύει να είναι αυστηρά σχέση αφέντη-δούλας και αποκτά ένα στοιχείο επιλογής. Είναι μια παράξενη σχέση, γεμάτη έντονα συναισθήματα, τα οποία, καθώς εξελίσσεται η ιστορία, καλύπτουν όλο το φάσμα από τον φόβο και την απέχθεια, ως τον θαυμασμό, την εκτίμηση, ενδεχομένως και την αγάπη.

Προς το τέλος, λέει η Βρησιήδα: «Είχα προσπαθήσει να δραπευτεύσω όχι μόνο από το στρατόπεδο αλλά και από την ιστορία του Αχιλλέα, και απέτυχα. […] αυτή ήταν η δική του ιστορία – η δική του οργή, το δικό του πένθος, η δική του ιστορία». Πράγματι, στο τέλος της ημέρας δεν παύει να είναι η ιστορία του Αχιλλέα, σωστά;
Είναι η ιστορία του Αχιλλέα, αλλά όχι όπως τον γνωρίζουμε. Ο ήρωας φεύγει από τις διαστάσεις του μύθου και αποκτά ανθρώπινα χαρακτηριστικά: δεν είναι μονάχα ο γιος της θεάς, ο ατρόμητος πολεμιστής, ο ομορφότερος άντρας στον κόσμο, αλλά κι ένας άνθρωπος με ανασφάλειες, παιδικά τραύματα, πάθη και αδυναμίες. 
Παράλληλα, το βιβλίο είναι αναμφισβήτητα και η ιστορία της Βρισηίδας — κι ας νιώθει παγιδευμένη στον λαμπερό μύθο του Αχιλλέα. 
Σε τελική ανάλυση, όμως, είναι κάτι παραπάνω και από την ιστορία της Βρισηίδας. Είναι η ιστορία εκατομμυρίων γυναικών που, εδώ και χιλιετίες, κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να επιβιώσουν, για να σώσουν τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Είναι η ιστορία των καθημερινών, βουβών ηρωίδων που δεν κατάφεραν να περάσουν στη σφαίρα του μύθου.

Συνέντευξη: Ελένη Μαρκ

Η σιωπή των κοριτσιών, της Pat Barker
Mετάφραση: Δέσποινα Κανελλοπούλου
Εκδόσεις Αιώρα
σελ. 432

1
Μοιράσου το