Βιβλιοθήκη

Γραμμένο στα αραβικά το 2014 από την Παλαιστίνια συγγραφέα και δημοσιογράφο Ιμπτισάμ Αζέμ, και μεταφρασμένο στα αγγλικά το 2019, η νουβέλα «Το βιβλίο της εξαφάνισης» μπήκε στη βραχεία λίστα για το Διεθνές Βραβείο Booker, και κυκλοφορεί πλέον στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση Πέρσας Κουμούτση. Η υπόθεση του βιβλίου είναι απλή: τι μπορεί να συμβεί όταν όλοι οι Παλαιστίνιοι που μένουν στο Ισραήλ ξαφνικά μια μέρα εξαφανιστούν χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος; Η Αζέμ συνθέτει ένα παζλ από διαφορετικές φωνές και οπτικές στο μυθιστόρημά της, συνενώνοντας τις πολλαπλές όψεις της νέας καθημερινότητας του Ισραήλ με τις σκέψεις και τη δράση ενός φιλελεύθερου σιωνιστή Ισραηλινού δημοσιογράφου, καθώς και με τις ημερολογιακές σημειώσεις και μνήμες ενός Παλαιστίνιου εξαφανισθέντα. Πρόκειται για μια ιστορία της οποίας η σύλληψη θυμίζει έντονα τα ευρήματα της τέχνης ενός Ζοζέ Σαραμάγκου, με το φανταστικό στοιχείο να υπεισέρχεται στον πραγματικό κόσμο άπαξ για να τον διαταράξει και να δημιουργήσει νέες ισορροπίες οι οποίες και αποκαλύπτουν ή ξεγυμνώνουν τους ανθρώπους και τους χαρακτήρες τους και την ίδια τη δόμηση της κοινωνίας · εντούτοις, με την παρούσα ιστορική εμπειρία της γενοκτονίας των Παλαιστινίων στη Γάζα και τις αυξανόμενες πρακτικές εθνοκάθαρσης στην Δυτική Όχθη, η νουβέλα της Αζέμ μοιάζει όλο και περισσότερο εφιαλτικά ρεαλιστική και ακριβής στις «προβλέψεις» της και λιγότερο ως μια υποθετική άσκηση εξερεύνησης του κόσμου δια του φανταστικού. Ουσιαστικά, το «Βιβλίο της εξαφάνισης» είναι το βιβλίο μιας προαναγγελθείσης γενοκτονίας.

H Αζέμ επέλεξε να εξερευνήσει τι σημαίνει ο αφανισμός των Παλαιστινίων από διαφορετικές προοπτικές. Παρουσιάζει μικρά ενσταντανέ, επεισόδια που αφορούν τον αντίκτυπο της εξαφάνισης σε διαφορετικούς τομείς της καθημερινής ζωής (οικονομικής, επαγγελματικής, δημόσιας, προσωπικής…). Αφιερώνει χρόνο στην εξερεύνηση των πολιτικών επιπτώσεων και των πολιτικών εξελίξεων, με έμφαση στις επιδιώξεις του σιωνιστικού καθεστώτος και στην ανάδειξη των δυνάμεων εντός του Ισραήλ που επιδιώκουν την επέκταση του κράτους-άπαρτχαϊντ, την εμπέδωση του ρατσισμού, και την τελική επιβολή μιας φυλετικής-θρησκευτικής «καθαρότητας». Εξερευνά με υπομονή τις ψυχολογικές μεταπτώσεις και την ψυχολογική μεταμόρφωση και προσαρμογή, και εν τέλει την απροβλημάτιστη αποδοχή της νέας κατάστασης ακόμα και από τους πιο «φιλελεύθερους» σιωνιστές. Και τέλος θέτει σε πρώτο πλάνο το ζήτημα της μνήμης και της απώλειας από την πλευρά των ίδιων των Παλαιστινίων, μιλώντας ξεκάθαρα για το χαμένο παρελθόν, της χαμένες ελπίδες, τη χαμένη ομορφιά και τη χαμένη γη, για το τραύμα των εκτοπισμών και των βασανισμών και των απωλειών που υπέστησαν (σε υλικό, ψυχολογικό, ατομικό και συλλογικό επίπεδο) γενιές Παλαιστινίων από το εποικιστικό-αποικιακό καθεστώς. Ισορροπώντας μεταξύ παλαιστίνιων και ισραηλινών φωνών, μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, μεταξύ της αφήγησης του συλλογικού ιστορικού τραύματος και της αφήγησης των τωρινών πολιτικών εξελίξεων, το «Βιβλίο της εξαφάνισης χρησιμοποιεί την υπόθεση του αφανισμού ενός ολόκληρου λαού για να μιλήσει σοβαρά για τη διαδικασία της οικειοποίησης και της συλλογικής αλλοτρίωσης, για τη διαδικασία της διαγραφής της ιστορίας, της κληρονομιάς αλλά και της απλής ζωής και διαβίωσης, για τη διαδικασία εξοικείωσης με το τερατώδες και του εξορθολογισμού του.

Όταν γράφηκε η νουβέλα, δεν είχε ακόμα συντελεστεί η φριχτή γενοκτονία των Παλαιστινίων που όλοι μας είδαμε να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας και με την υποστήριξη των (Δυτικών) κυβερνήσεών μας. Ωστόσο, το βιβλίο γράφηκε εν μέσω διαρκούς καταπίεσης και εγκλημάτων εις βάρος των Παλαιστινίων, όταν η Γάζα είχε ήδη παράνομα αποκλειστεί και μετατραπεί στο μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης του κόσμου, όταν απλοί άνθρωποι υφίσταντο διαρκείς εξευτελισμούς και παρενοχλήσεις και διώξεις από τον ισραηλινό στρατό και τον κρατικό μηχανισμό, όταν ένα κράτος απαρτχάιντ με πολίτες δύο ταχυτήτων ήταν ήδη γερά θεμελιωμένο, όταν οποιαδήποτε αντίσταση απαντώνταν με βία και σκληρότητα, όταν μικρά παιδιά δολοφονούνταν ανενδοίαστα και ατιμωρητί, όταν οποιαδήποτε ελπίδα για τη λύση δύο κρατών θαβόταν (κυρίως με υπαιτιότητα των ακροδεξιών Ισραηλινών, τύπου Νετανιάχου). Και προφανώς, το βιβλίο κουβαλούσε της μνήμες της Νάκμπα και των συνεχών ισραηλινών επεκτάσεων και εποικισμών. Υπό αυτή την έννοια, το εύρημα της εξαφάνισης του Παλαιστινιακού λαού και η γρήγορη εκμετάλλευση του γεγονότος από το Ισραήλ για να εγκαθιδρύσει ένα φυλετικά καθαρό κράτος δεν αποτελεί καθόλου ένα τέχνασμα του φανταστικού αλλά απλώς τη συμβολική «προέκταση» μιας επί του πεδίου κατάστασης και πρακτικής — και τελικά μια πολύ σαφή προειδοποίηση ότι η άμεση συνεπαγωγή θα είναι η γενοκτονία, όπερ και εγένετο. Και αν κάτι κάνει αυτό το έργο ακόμα πιο συγκλονιστικό και τρομακτικό απ’ όσο ήδη ήταν χάρη στη διορατικότητά του, αυτό είναι ο υποδόριος τρόπος με τον οποίο υπονοεί ότι το αρχικό σοκ της εξαφάνισης του Άλλου μπορεί να μετατραπεί στην ψυχή ακόμα και των πιο απλών και καλοπροαίρετων ανθρώπων σε μια ευκαιρία να συνηθίσουν τη διαγραφή του Άλλου και να προβούν χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις στο σφετερισμό όλων εκείνων των πραγμάτων που ο Άλλος κάποτε είχε, στο σφετερισμό του χώρου και της κληρονομιάς του Άλλου —με άλλα λόγια να γίνουν και οι ίδιοι οικειοθελώς συνένοχοι του αφανισμού.