Βιβλιοθήκη

Το να αναζητάς ένα μεσσία σημαίνει πάντοτε να αναζητάς υπό μια μορφή το φως. Με αυτή τη σκέψη κλείνει το μεγάλο της ιστορικό μυθιστόρημα «Τα βιβλία του Ιακώβ» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτης σε μετάφραση Αλεξάνδρας Ιωαννίδου) η νομπελίστρια Olga Tokarczuk (Όλγκα Τοκάρτσουκ). Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα-σπουδή πάνω σε ιστορικά γεγονότα και διαδικασίες που σχετίζονται άμεσα με θρησκευτικά και μεσσιανικά κινήματα την εποχή του Διαφωτισμού στην Ανατολική Ευρώπη. Μέσω αυτής της λεπτομερούς σπουδής, η συγγραφέας προσπαθεί να φωτίσει τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη και τον σκληρό αγώνα ιστορικών κοινοτήτων να βρουν ελπίδα και καθοδήγηση, μέσω μορφών μεσσιανισμού, σε δύσκολες στιγμές ώστε να ελευθερωθούν από τα πνευματικά και υλικά δεσμά τους και να ακμάσουν. Η Τοκάρτσουκ εστιάζει στην ιστορία μιας συγκεκριμένης πραγματικής προσωπικότητας, του Ιακώβ Φρανκ, ενός Εβραίου ο οποίος ανακηρύχθηκε ενσάρκωση του Μεσσία, συγκέντρωσε σημαντικό αριθμό οπαδών, και οργάνωσε ένα ολόκληρο θρησκευτικό κίνημα που προσπάθησε να συνδυάσει στοιχεία και των τριών Αβρααμικών θρησκειών. Μέσα από την παρακολούθηση της ιστορίας των επονομαζόμενων Φρανκιστών, η Τοκάρτσουκ βρίσκει την ευκαιρία να καταγράψει την ιστορία και τις επικρατούσες συνθήκες στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης του 18ου αιώνα, φωτίζοντας έτσι την κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα και ζωή, τις προκλήσεις, τα προβλήματα, τις ελπίδες και τα κίνητρα διαφορετικών και ετερόκλητων προσώπων και κοινοτήτων σε μια εποχή ευρύτατων πολιτικών και πνευματικών ανακατατάξεων. Με μια συγγραφική ματιά εξόχως μακροσκοπική, η οποία φροντίζει να καλύψει ένα μεγάλο γεωγραφικό εύρος και να καταγράψει στοιχεία και λεπτομέρειες πάσης φύσεως σχετικά με τη ζωή της εποχής (θρησκευτικά κείμενα, επιστολές σημαινουσών προσωπικοτήτων, χάρτες, σκηνές από την καθημερινότητα, μάχες και πολιτικά γεγονότα, επιστημονικές ανακαλύψεις κ.ο.κ.), η συγγραφέας μεταφέρει τις ιστορίες των ανθρώπων και των κοινοτήτων τους με υπόβαθρο τις διαθρησκευτικές και ενδοθρησκευτικές συγκρούσεις (κυρίως Εβραίων και Χριστιανών), τις εθνοτικές διαφορές, τα μυστικιστικά ρευμάτα και τις «αιρέσεις», τις επιστημονικές και φιλοσοφικές προόδους με υπόβαθρο τον Διαφωτισμό, τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ελιγμούς και τις γεωστρατηγικές μεταμορφώσεις στα πλαίσια των τότε ανταγωνιστικών αυτοκρατοριών.

Η οπτική της Τοκάρτσουκ, με την επιμελή καταγραφή λεπτομερειών που αφορούν πολλά διαφορετικά πρόσωπα και πολλές διαφορετικές εκφάνσεις της ζωής, καταφέρνει να δώσει σάρκα και οστά στα πολύπλοκα ιστορικά συμβάντα και φαινόμενα και να αποτυπώσει τις διάφορες και συχνά αντιφατικές πλευρές τους. Με αυτό τον τρόπο, τα διάφορα θρησκευτικά και πολιτικά κινήματα και οι προσωπικότητες που περιγράφονται εμφανίζονται με την πλήρη δυναμική τους. Συγκεκριμένα, στο συγκεκριμένο ταραχώδες ιστορικό περιβάλλον, η συγγραφέας παρέχει μια πλήρη εικόνα το πόσο συγκλονιστική και ισχυρή ήταν η κίνηση των Φρανκιστών –κυρίως χάρη στο χάρισμα του επικεφαλής τους–, πόσο ανατρεπτική υπήρξε ως προς τον τρόπο που άλλαξε τις ζωές τόσο των ακολούθων της όσο και γενικότερα των πληθυσμών με τους οποίους αλληλεπέδρασε, τι κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις είχε αλλά και πόσο ύποπτη και προβληματική υπήρξε. Η Τοκάρτσουκ δε φείδεται να μας παρουσιάσει τις φωτεινές και τις σκοτεινές πλευρές του Ιακώβ Φρανκ και των οπαδών του, να μας δώσει να καταλάβουμε την πίστη, τις ελπίδες, τις φιλοδοξίες και τους φόβους που είχαν, αλλά και να διαπιστώσουμε τα αδύνατα και προβληματικά σημεία της κοινότητάς τους. Έτσι, η αναζήτηση κοινωνικής και οικονομικής προόδου, το κοινοτιστικό όραμα, η ελπίδα κατάργησης των θεσπισμένων και συχνά καταπιεστικών κανόνων και νορμών συμπεριφοράς και η αναζήτηση του μεσσία παρουσιάζονται σύμμεικτα με τον πολιτικό καιροσκοπισμό, την έλξη της κοσμικής εξουσίας, το σεξισμό και την πατριαρχία, την έκλυση των ηθών.  Στο βάθος, πίσω από την αφήγηση της ιστορίας μιας «αίρεσης», το αληθινό ενδιαφέρον του μυθιστορήματος, νομίζω, είναι η αποτύπωση του ανθρώπινου αγώνα για κάτι ανώτερο και καλύτερο, ο οποίος ωστόσο συχνά μπορεί και να εκφυλίζεται και να συγχέεται με καθαρά εγκόσμιους και ποταπούς σκοπούς και πάθη.

Τα «Βιβλία του Ιακώβ» είναι πραγματικά ένα μεγαλεπήβολο έργο, κυρίως ως προς το όραμα που εκφράζουν για τη μυθιστορηματική καταγραφή της ιστορίας μιας ηπείρου και ενός αιώνα αναταραχών και ανακατατάξεων μέσα από την εξιστόρηση της πορείας ενός μεσσιανικού κινήματος. Έτσι, η Τοκάρτσουκ επιδιώκει να συμπυκνώσει μια σειρά από κοινωνικούς, πολιτικούς και πνευματικούς αγώνες και αγωνίες, και να τα αποδώσει μέσω μιας ξεχωριστής αφήγησης που αποτελεί επί της ουσίας μια άσκηση σχετικά με το τι σημαίνει να αναζητάς το ιδεατό στα εγκόσμιο. Σε αυτή του τη μορφή, τα «Βιβλία του Ιακώβ» είναι κάτι το εντυπωσιακό ακόμη και αν, στην επιμονή τους να υιοθετήσουν μια μακροσκοπική και από απόσταση οπτική, κάποιες φορές δεν πετυχαίνουν να  αποτυπώσουν εις βάθος και με μεγάλη φροντίδα τα πρόσωπα αυτά καθ’ αυτά και τις πνευματικές και κοινωνικοπολιτικές ανησυχίες τους.