Βιβλιοθήκη

Μισός αιώνας είναι πολύς καιρός. Ακόμη και αν κάποιος σχολιάσει πως περνούν σαν νεράκι, δεν θα μπορέσει τίποτε να επαναφέρει τα ονόματα, τις συμπληγάδες, τα μέρη, τους έρωτες, τους χωρισμούς που ‘σαν πικροί και που σήμερα κλείνονται σε έναν ξεχασμένο κόσμο. Δεν θα μπορέσει να αθροίσει κανείς τις μέρες, τις ώρες και τα λεπτά που συνθέτουν μια τόσο μακριά και ανεπανάληπτη εποχή. Πρόκειται για πενήντα χρόνια, για μισό αιώνα που πέρασε καταπίνοντας τις πόλεις και τις γενιές δίχως κανείς να το αντιληφθεί. Τι να θυμηθώ, που λέει και το τραγούδι. Μες σε πενήντα χρόνια οι άνθρωποι γερνούν και μαθαίνουν να πενθούν, να αγαπούν, να πονούν, να προδίδουν, αφήνοντας εδώ και εκεί μαρτυρίες του εαυτού τους.

Ρώτησε αν θέλεις τον Νίκο Δήμου, υπέροχο όπως τότε στα δεκαοχτώ του χρόνια. Όταν σκάρωνε τα πρώτα του ποιήματα. Και πάλι στο 2003 όταν και εκδίδεται το έργο του, συνολικό και αδιαπραγμάτευτο πια, ένας καθρέφτης και μέσα πιστό τ’ αχνάρι του ποιητή, του στοχαστή που υπηρέτησε με αγάπη και ορθάνοιχτη καρδιά τη λογοτεχνία. Ρώτησέ τον να σου πει πώς χωράνε πενήντα χρόνια σε ένα ένα βιβλίο, τι αγώνας χρειάστηκε για να αποφασίσεις τι πρέπει να πάρεις μαζί και τι να αφήσεις πίσω σου. Και όλα αυτά καθώς τα κείμενα κουβαλάνε αυτούσιο το χρόνο, δίχως ποτέ να σου χαρίσουν μια δεύτερη ευκαιρία.

Δεν ξέρω τι πρέπει να αγαπήσει κανείς περισσότερο από το σύμπαν του Νίκου Δήμου. Τα ποιήματά του, μια πραγματεία για το φως που είναι μαζί οι Ερινύες, η Δίκη και το μέτρο της ζωής μας, τα πεζά του; Ίσως έναν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτήρα να διαθέτει αυτό το ιδιότυπο λεύκωμα, με τη λίστα του και τις ομολογίες του. Πενήντα χρόνια με την κιθάρα του Μαυρουδή που πονάει όταν σωπαίνει, πενήντα χρόνια με μια πορνογραφία εκεί έξω πώς να τα καταφέρει κανείς, πενήντα χρόνια τσακισμένες μπαλάντες και στο βάθος μερικές κορυφές τρυφερότητας, πολύ χιονισμένες πια. Ένας συγγραφέας που παρέμεινε πιστός στην αγάπη του για τις γάτες, στη μικρή, γεμάτη από τον στοχασμό πρόζα του. Και που τώρα καταθέτει όλα ετούτα κάτω από τη λάμπα μισού αιώνα, ανακαλύπτοντας από την αρχή τον εαυτό του, διαβάζοντας με τ’ ακροδάχτυλα του κάθε μια ρυτίδα. Σήμερα που η πολιτεία δεν έχει πάρει κανένα μέτρο, σήμερα ο θάνατος που μοιάζει πιο αναπόφευκτος από ποτέ, σήμερα που σώμα γυναίκας πεθαίνει μες σε φρεσκοβαμμένο δωμάτιο, σήμερα το έργο του Νίκου Δήμου αποκτά μια προστιθέμενη αξία.

Σκέφτομαι πώς τάχα να ‘γινε και όλα όσα περιλαμβάνονται στον απολογιστικό τόμο των εκδόσεων Opera, να πέρασαν από πλάι μας. Σκέφτομαι τη μνήμη γεμάτη από μικρές και μεγάλες στιγμές, σκέφτομαι πώς τάχα να’ ναι σαν ξυπνάς μες σε ένα ποίημα, χρόνια τώρα, αμήχανος και αφοπλισμένος από τον καιρό που διάβηκε από μέσα σου. Σκέφτομαι τη μελαγχολία του συγγραφέα που ξεκρεμάει τ’ άστρα της ζωής του για να τα βάλει μες στον τόμο με την καλλιτεχνική σύνοψη μισού αιώνα, τη μοναξιά των λέξεων που μένουν πίσω. Σκέφτομαι με τι χάρισμα θα μπορούσε κανείς να μιλήσει δίχως περιστροφές για τα πιο γήινα πράγματα, εννοώντας ιδέες οραματικές και ελεύθερες.

Και έπειτα θυμάμαι πως μες στις καρδιές των ποιητών τα πιο απλά ζητήματα, όπως οι προτιμήσεις μιας ζωής ή το τέλος ενός γάτου ή άνθρωποι που μιλούν φωναχτά, αποκτούν διαστάσεις μυθολογικές και παράξενες. Αν θέλει κανείς να ζωγραφίσει ένα ρόδο, θα πρέπει να λησμονήσει κάθε άλλο μες στη ζωή του. Έτσι και με τα ποιήματα, αν τάχα κάποιος γυρεύει να γράψει κάτι καινούριο, θα πρέπει όλα να τα παραμερίσει. Να αφήσει χώρο στον εαυτό του, να του μείνει πιστός, να μπορέσει να διακρίνει όταν ανάμεσα σε τόσα άλλα, έρχεται μια ιδέα να τριφτεί στα πόδια του. Όλες αυτές τις στιγμές απλώνει πάνω στις σελίδες της έκδοσης που κυκλοφορεί εκεί έξω μερικά χρόνια τώρα ο Αθηναίος δημιουργός. Και που συνιστά τη βαθύτερη έκφραση τ’ ανθρώπου που βάζει τον εαυτό του αντίκρυ, που ξαναφέρνει πίσω τη σκιά που χάθηκε, με μια πελώρια αγκαλιά. Μέσα της χωρούν πενήντα χρόνια, λέξεις που αντέχουν όπως λουλούδια μες στη ζάχαρη. Πενήντα χρόνια που δεν μοιάζουν δικά σου και μόνο με την ξενιτιά μπορούν να συγκριθούν, καθώς στραφταλίζουν στο βάθος της ζωγραφιάς του Νίκου Δήμου. Της δικής σου ζωγραφιάς. Η αλήθεια πως γερνούμε μαζί με τα βιβλία μοιάζει τόσο καταπραϋντική μες στον χαλασμό των φθινοπώρων.

Κρατώ μερικά λόγια για το διήγημα «Ο θάνατος του Μουψή». Γραμμένο με αξιοπρέπεια και αμέριστη αγάπη, αυτό το μικρό αφήγημα μοιάζει με μια νεκρολογία για τον περήφανο μα νεκρό πια γάτο του ίδιου του δημιουργού. Θα μπορούσε κανείς να επιστρατεύσει όποιο κανόνα επιθυμεί για να μιλήσει πάνω στο ζήτημα των προτιμήσεων, καθώς το πρωτότυπο παραμορφώνεται μες στην απόσταση. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για τη ζωή που βρίσκει τον τρόπο με μια απώλεια να εκφραστεί. Και όμως για τον Νίκο Δήμου, ο θάνατος του τετράποδου φίλου του μοιάζει με ένα από εκείνα τα μελαγχολικά περιστατικά της ζωής μας. Και  περιέχει μια δόση ωριμότητας , τόση όση χρειάζονται οι πραγματείες της ζωής και της τέχνης μας για να δέσουν μεταξύ τους. Χαοτικά υλικά, συσσωρευμένα εδώ και πενήντα χρόνια διευθετούνται με καρδιά και με συγκίνηση. Όσα έγραψε και όσα ένιωσε ο Νίκος Δήμου, θυμίζουν τρυφερές μινιατούρες. Και αν μοιάζουν σκεπασμένα με χρόνια και λήθη, είναι στα αλήθεια κρασί και αγάπη. Μια γεύση αφήνουν και δεν είναι σκουριά, είναι οι γραμμές ενός σκίτσου που αργά και μεθοδικά το έργο του Νίκου Δήμου διαμορφώνει.

«Πενήντα χρόνια, μια ανθολογία από πεζά, ποιήματα, δοκίμια, σάτιρες, χρονογραφήματα και ένα παραμύθι», τιτλοφορείται η έκδοση της opera που συνοψίζει μισό αιώνα Νίκου Δήμου σε έναν υπέροχο τόμο. Τ’ αυθεντικό εισβάλλει όπως άνεμος σ’αδειανή πόλη, κάποιος φρουρεί σκιές και ψιθυρίζει ξεχασμένες μουσικές. Και το παρελθόν, που κατεβαίνει από το βάθρο του, να συνοψίσει μισό αιώνα; Άραγε, με αυτό τι γίνεται;

Θα μπορούσε να συντρίψει τον καθένα, μα όχι τον Νίκο Δήμου που όπως στα πεζά της έκδοσης, προκειμένου να μην φοβάται τη διαφορά ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, όλα τα καταργεί με τις λέξεις για να υπάρξουν ξανά με μια δεύτερη ευκαιρία , σαν έκρηξη ηλεκτρικού φωτός μες σε κάμαρη σκοτεινή.