Βιβλιοθήκη

Λίγες ώρες αργότερα, στο τοπικό νοσοκομείο, ο γιατρός ενημερώνει τη γιαγιά της, ότι, ευτυχώς, η απόπειρα στάθηκε ανεπιτυχής (η τομή στις φλέβες ήταν κάπως αδέξια) και ότι μπορεί να πάρει τη μικρή σπίτι. Είναι μετρημένος στα λόγια του: δεν πρόκειται για ένα οποιοδήποτε κορίτσι αλλά για την κόρη εθνικού ήρωα και μεγαλοστελέχους του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Διευθύντριας του Μουσείου Επανάστασης και Τεχνών στο Βελιγράδι. Στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο δεν παίζεις με κάτι τέτοια – δεν ξέρεις ποτέ από που μπορεί να βρεις τον μπελά σου.

Ο δρόμος της επιστροφής είναι σιωπηλός – άλλωστε το περιστατικό δε θα αναφερθεί ποτέ στη μητέρα της Μαρίνα, ούτε θα ξανασυζητηθεί ποτέ μεταξύ γιαγιάς και εγγονής. Στο τέλος της μέρας, όμως, κάτι παράξενο συμβαίνει στο κορίτσι: όλος αυτό το βάρος στην καρδιά της, όλος αυτός ο πόνος, κάτι «μετακίνησε» μέσα της. Ξαφνικά, τον ένιωσε να λάμπει πολύτιμος κι ήξερε πως δε θα την άφηνε ποτέ. Κάποια μέρα θα έφτιαχνε κάτι από αυτόν, ένα παλάτι να κάτσει μέσα και να ανταμειφθεί για όσα πέρασε σήμερα. Χάιδεψε τον επίδεσμο στο χέρι της. Ένα, δύο, τρία, τέσσερα μέτρησε από μέσα της, όσα και τα ράμματα που κλείσανε το τραύμα της.

Από τη δυστυχισμένη έφηβη στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία στην πιο επιτυχημένη performance artist του καιρού μας, κυρίες και κύριοι, αυτή είναι η Marina Abramović.

Είναι λοιπόν «Το μουσείο της σύγχρονης αγάπης» ένα βιβλίο για τη ζωή της Abramović; Όχι ακριβώς, πρόκειται όμως για μυθοπλασία που πλέκεται γύρω από τη διάσημη performance της καλλιτέχνιδας στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης (“The Αrtist is Present”) και για το πώς αυτή επηρέασε χιλιάδες ανθρώπους, ανάμεσα σε αυτούς και τους ήρωες του βιβλίου. Ο Άρκι Λέβιν, επιτυχημένος συνθέτης μουσικής για ταινίες, εύπορος, σνομπ και υπερπροστατευμένος από τη σύζυγό του συναντά στο χώρο της performance την ταπεινής καταγωγής, προσφάτως χηρεύσασα, δασκάλα καλλιτεχνικών από τη Τζώρτζια, Τζέιν Μίλερ. Οι ζωές τους διασταυρώνονται για λίγο δίπλα στην καλλιτέχνιδα που σιωπηλή κοιτάζει στα μάτια τον εκάστοτε επισκέπτη του μουσείου που κάθεται απέναντί της, σε ένα τετράγωνο οριοθετημένο με λευκή ταινία, ένα θεατρικό σκηνικό με δυο καρέκλες καρφωμένες στο πάτωμα κι ένα τραπέζι. Καθώς οι επισκέπτες διαδέχονται ο ένας τον άλλον απέναντι από την Abramović, o Άρκι και η Τζέιν που τόσα τους χωρίζουν, συζητούν για τη ζωή και την καλλιτεχνική δημιουργία, γνωρίζουν κι άλλους ανθρώπους που τους άγγιξε η συγκεκριμένη performance και αναλογίζονται πώς η Τέχνη μπορεί να σε συγκινήσει, να σε αλλάξει, ίσως και να σε σώσει. Κάπως έτσι «σώζονται» κι οι ίδιοι στην πορεία, ο ένας από το υπερτροφικό του εγώ και η άλλη από το πένθος της.

Παράλληλα, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να μάθει πολλά για τη ζωή και το έργο της «γιαγιάς της performance art» όπως αυτοαποκαλείται η Abramović. Τα παιδικά της χρόνια, η σχέση της με τη μητέρα της, τα πρώιμα έργα της και η εξέλιξή της σαν καλλιτέχνιδα μέσα από αυτά αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου. Ανάμεσα στα δυνατά σημεία του βιβλίου το εφεύρημα της «παρουσίας» της μητέρας της, Ντάνιτσα, που ίπταται ως φάντασμα πάνω από την αίθουσα του μουσείου όπου λαμβάνει χώρα η performance. Το φάντασμα της Ντάνιτσα θυμάται τη ζωή της και την τρικυμιώδη σχέση με την κόρη της και σχολιάζει το καλλιτεχνικό έργο της Μαρίνα άλλοτε καυστικά και άλλοτε με τρυφερότητα.

Αντίθετα, στα αδύναμα σημεία του βιβλίου συγκαταλέγεται η ελάχιστη παρουσία χαρακτήρων με ταπεινή καταγωγή και φτωχό μορφωτικό background. Μεροκαματιάρηδες, χαμηλής μόρφωσης ή «ασήμαντοι» άνθρωποι απλά αχνοφαίνονται δίπλα στα άτομα ανώτερης τάξης που είναι εύπορα ή με διάφορους τρόπους σχετιζόμενα επαγγελματικά με την Τέχνη. Το να παρακολουθείς έναν fictional κόσμο που αποτελείται μόνο από ταλαντούχους, διάσημους και καταξιωμένους ανθρώπους είναι, αν μη τι άλλο, μη ρεαλιστικό. Επιπλέον, δεδομένου ότι το βιβλίο πραγματεύεται το πώς η Τέχνη μπορεί να αγγίξει τους ανθρώπους και ότι η Τέχνη απευθύνεται σε όλους, είναι πραγματικά κρίμα που χάνεται η ευκαιρία να δούμε την επίδρασή της σε ανθρώπους της διπλανής πόρτας, λαϊκούς και άσημους. Έτσι, ο χασάπης από το Brooklyn που παρακολουθεί την Abramović συζητώντας με τη διδακτορική φοιτήτρια που γράφει τη διατριβή της για τη Σέρβα καλλιτέχνη ή ο Μάθιου με τα φτωχικά και αλλοπρόσαλλα ρούχα που πηγαίνει στο χώρο της performance κάθε μεσημέρι ή ακόμη και η Γιολάντα, η ηλικιωμένη οικονόμος του Άρκι Λέβιν εμφανίζονται για λίγο στο προσκήνιο και έπειτα εξαφανίζονται χωρίς ποτέ να τους δοθεί η δυνατότητα να εκφράσουν την δική τους άποψη για την αξία και τη βαρύτητα της Τέχνης στη ζωή τους. Τι είναι για τον μέσο άνθρωπο η σύγχρονη τέχνη; Την αγκαλιάζει ή την απορρίπτει, την κατανοεί ή την χλευάζει; Τόσο ενδιαφέροντα ερωτήματα με τα οποία θα μπορούσε να έχει ασχοληθεί η συγγραφέας κι όμως επέλεξε να μην το κάνει.

Παρόλ' αυτά, το βιβλίο της Αυστραλής Heather Rose δεν παύει να είναι γοητευτικό και ενδιαφέρον. Αναγνώστες που αγαπούν τη μοντέρνα τέχνη θα εκτιμήσουν τις αναφορές σε διάφορους σύγχρονους καλλιτέχνες και θα λατρέψουν τις συγκλονιστικές ιστορίες που συνδέονται με τις διαφορετικές performance της Abramović (όπως π.χ. το πώς ολοκληρώθηκε η κοινή performance με τον επί χρόνια σύντροφό της Ulay στο Σινικό Τείχος). Όσοι πάλι αναγνώστες δε γνωρίζουν πολλά είτε για την Abramović είτε για τη μοντέρνα τέχνη, είναι σίγουρο ότι δε θα μείνουν ασυγκίνητοι από την επιμονή, την αυθεντικότητα και την νεανική ορμή της 73άχρονης καλλιτέχνιδας. Πρωτοπόρα, αμφιλεγόμενη, ξεπουλημένη πλέον στα media στο βωμό της εμπορικότητας, όποια γνώμη κι αν ασπαστούν για την ίδια είναι σίγουρο ότι θα αναζητήσουν τα έργα της (μηχανές αναζήτησης και youtube βρίθουν από σχετικό υλικό), θα τα αγαπήσουν ή θα τα μισήσουν, οπωσδήποτε όμως θα αναλογιστούν την αξία τους, ερχόμενοι έτσι ένα βήμα πιο κοντά στην Τέχνη.

Τέλος , η ίδια η Abramović είναι το ζωντανό παράδειγμα του να μην εγκαταλείπεις ποτέ.
Τραυματική παιδική ηλικία, δύσκολη εφηβεία, καλλιτεχνικό έργο που πολλοί αμφισβήτησαν, τίποτε δεν τη σταμάτησε. Όταν ήταν φοιτήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών ένας καθηγητής της είπε ότι δεν έχει ό,τι χρειάζεται για να γίνει καλλιτέχνης. Έκλαψε πικρά, αλλά ποτέ δεν τα παράτησε. Σήμερα, το όνομά της φιγουράρει ανάμεσα στα πιο σπουδαία της παγκόσμιας τέχνης – και κανείς δε θυμάται το δικό του.

-Η performance “The Artist is Present” στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της ΝΥ είχε διάρκεια 75 ημέρες και πάνω από 750.000 επισκέπτες.

-«Το μουσείο της σύγχρονης αγάπης» απέσπασε το βραβείο Stella για το 2017.

-Το επόμενο μυθιστόρημα της Heather Rose αναμένεται να εκδοθεί στην Αυστραλία τον Οκτώβριο του 2019.