Scroll Top

Βιβλιοθήκη

Μεγάλες προσδοκίες: Το όνειρο της Ευρώπης 1999 – 2021, του Geert Mak

cover-megales-prosdokies-to-oneiro-tis-eyropis-1999--2021-tou-geert-mak

Ο κύριος Heinrich Boll αναλαμβάνει να μας λυτρώσει: Σημείωμα για την ιστορική μελέτη «Μεγάλες προσδοκίες: Το όνειρο της Ευρώπης 1999 – 2021» του Geert Mak σε μετάφραση Ινούς Βαν Ντάικ – Μπαλτά

Η ιστορία κυλάει πυκνή, γεμάτη καταστροφές, δόξες, λήθη και επιστροφές. Πρόκειται για έναν ολοζώντανο οργανισμό με συγκεκριμένες λειτουργίες. Πότε ανασαίνει, αφήνοντας τον άνθρωπο κάθε καιρού να κατανοήσει τα μεγέθη του καιρού του. Και άλλοτε πάλι πυκνώνει τις τάξεις της και αλλάζει το κέντρο ισορροπίας αυτού του κόσμου. Θυμίζει μια καλοδουλεμένη μηχανή που κάθε τόσο πιάνει ασυναγώνιστες στροφές, κατασπαράζοντας λαούς και πρόσωπα και έθνη ολόκληρα. Είναι μια ηλικιωμένη, ρακένδυτη και παραληρηματική γυναίκα που σημαδεύει την εποχή της με πορίσματα, αποφάσεις, ετυμηγορίες. Αυτή είναι η ιστορία, μια επιστήμη γεμάτη αποχαιρετισμούς. Στα συμπεράσματά της αθροίζονται σήμερα όσα από τα νεύματα σώθηκαν μες σε αυτόν τον παράξενο και εξωφρενικό κόσμο. Η ιστορία ξυπνά πάντα τις νύχτες, όταν οι κοινωνίες φαντάζουν ανυποψίαστες για εκείνα που καταφτάνουν ορμητικά. Η επιστήμη της ιστορίας μα και εκείνη η άλλη, η λαϊκότροπη καταγραφή της που δανείζεται από την ζωή εκεί έξω, μοιάζει με αυστηρό κριτή. Τα πορίσματά της παραμένουν προσωπικά, αμετάδοτα και είναι ο καιρός που θα εμπεδώσει κάποτε όσα κουβαλά στις αποσκευές της. Πότε γραφική και άλλοτε ανένδοτη, αφηγείται τα πιο εξωφρενικά και συνάμα τα πιο αποφασιστικά από τα γεγονότα που την διαμόρφωσαν. Η ιστορία κάνει αυτόν εδώ τον κόσμο να φαντάζει χαρτονένιος, έτοιμος να σωριαστεί ανά πάσα στιγμή, ενταφιάζοντας εκείνο που λογαριάσαμε για αιωνιότητα μες στην πλάνη μας την εφήμερη.

Ο Geert Mak διάσημος ιστορικός και βραβευμένος για το έργο του με καταγωγή από την Ολλανδία υπογράφει τις «Μεγάλες Προσδοκίες». Βαδίζει στα χνάρια αυτής της ιστορίας που μοιάζει με μουγκή τραγουδίστρια και κρύβει εντός της το ίδιο το τέλος των πραγμάτων. Γεννημένος το 1946, αυτός ο «δάσκαλος της ιστορίας που όλοι θα έπρεπε να έχουν» σύμφωνα με τους Financial Times, έχει γίνει μάρτυρας πολλών και σημαντικών γεγονότων. Το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και το δόγμα μιας υπερεθνικής αλληλεγγύης ώστε να μείνουν πίσω όλες οι φριχτές συνέπειες του δεύτερου μεγάλου πολέμου που βίωσε η ανθρωπότητα, ο Μάης του ΄68, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το θαύμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που παρά τις αρρυθμίες του επιβεβαιώνεται πως στις μέρες μας αποτελεί μονόδρομο, αν θέλει η ανθρωπότητα να αποφύγει τον καταστροφικό της εαυτό, η αυγή του νέου αιώνα, η τρομερή, οικονομική κρίση που ανάγκασε την Ευρώπη των 27 να πλεύσει σε αχαρτογράφητα νερά, έτοιμη να διαψεύσει το όραμά της, συνιστούν μερικές μόνο από τις συνθήκες που καθόρισαν την ματιά του Mak. Μεταφρασμένος σε πάνω από είκοσι γλώσσες όπως γράφει στο σύντομο βιογραφικό σημείωμα της ενδιαφέρουσας έκδοσης του Μεταιχμίου ο Ολλανδός ιστορικός μελετά, αποτυπώνει και αξιολογεί όλα εκείνα τα μικρά και τα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν τα χρόνια ανάμεσα στα 1999 και την χρονιά που πέρασε. Στην μετάφραση της Ινούς Βαν Ντάικ – Μπαλτά ο σπουδαίος ιστορικός με έξοχα και ανάλαφρα κείμενα που δεν στερούνται της οξυδέρκειας και της πλατιάς θεώρησης διαβαίνει σαν ποτάμι όλες εκείνες τις περιστάσεις που κλόνισαν τον θεσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έθεσαν σε κίνδυνο την παγκόσμια ευημερία. «Το κέρας της Αμάλθειας», «Αριθμοί – 2004», «Άννα», «Κώστας και Έφη», «Μόνοι», «Γουίγκαν» μερικοί από τους τίτλους των εύπεπτων κεφαλαίων που πασχίζουν με την σύνεση και την επιστημονική κατάρτισή τους να ερμηνεύσουν τα πρώτα βήματα ενός καινούριου αιώνα, μια ολοκαίνουριας χιλιετίας, της τρίτης για την ανθρωπότητα που με την σοφία του καιρού μαθαίνει να αναγνωρίζει τα σημάδια των ασθενειών που επιστρέφουν αγριότερες για να απαιτήσουν μια ριζική αλλαγή στην παγκόσμια πλεύση. Πρόκειται για έναν απολογισμό με την ματιά του προς το μέλλον.

Κείμενα συμπεράσματα, εικόνες και εντυπώσεις από την ιστορία που γράφτηκε πριν μερικά χρόνια και σήμερα εξαργυρώνει τα πορίσματά της. Μια ματιά στα εισαγωγικά κείμενα του Geert Mak αρκούν για να καταδείξουν τις τρομερές αλλαγές που συντελέστηκαν την τελευταία εικοσαετία, θέτοντας την εξωφρενική δεκαετία του 1980 δεύτερη στην τάξη των πιο αποφασιστικών περιόδων για τον σύγχρονο άνθρωπο. Μια ματιά αρκεί για να νιώσει κανείς αυτόν τον άγριο άνεμο που φυσά από την Δύση  ως την Ανατολή, σκεπάζοντας την δικαιοσύνη με όλμους, σκόνη και θάνατο λίγα μόνο μίλια μακρύτερα από τα σύνορα του μικρού, μεγάλου μας κόσμου. Εντός της εκλαϊκευμένης ιστορικής καταγραφής που μόνο ο βαθύς γνώστης μπορεί να επιτύχει, αφήνοντας κατά μέρος την επιστημονική κατάρτιση και την ειδίκευση για χάρη του ευρύτατου κοινού, κυριαρχεί εκείνο το πόθεν πλείτε, ένα ερώτημα ρητορικό που σήμερα γυρεύει όσο ποτέ μια πειστική απάντηση.

Η ελληνική κρίση δεν είχε μεγάλη σχέση με την διεθνή, χρηματοοικονομική κρίση, δεν υπήρχαν μεγάλες τράπεζες που κινδύνευαν να καταρρεύσουν και που μπορούσαν να διασωθούν μόνο με άπλετη, κρατική στήριξη.

Και κάπου αλλού ο συγγραφέας της χρήσιμης έκδοσης του Μεταιχμίου που έρχεται να διαψεύσει τις εθνικές μας κορώνες, επιβεβαιώνοντας την άσχημη φωνή μας, επισημαίνει.

Οι Έλληνες μπόρεσαν να εγκαταλείψουν τον πολιτισμό της φτώχειας τους με όλη την φειδώ και την δημιουργικότητα που τον συνόδευαν αλλά στην συνέχεια αποδείχτηκαν ανίκανοι να στηρίξουν έναν πολιτισμό του πλούτου. Μέσα στην κοινωνία η κατανάλωση έγινε η κινητήρια δύναμη.

Κάπως έτσι, ανατρέχοντας στις επισημάνσεις του Πέτρου Μάρκαρη αλλά και στα συντελεσμένα γεγονότα που πια διαθέτουμε την απαιτούμενη, εθνική ψυχραιμία για να τα αξιολογήσουμε, η ελληνική κρίση μετατρέπεται σε αντικείμενο θεώρησης του Ολλανδού ιστορικού. Σε κάποιο άλλο σημείο, το ελληνικό πρόβλημα παραμένει στο προσκήνιο, με τον Κώστα και την Έφη, ένα ζευγάρι από την Κυψέλη να δοκιμάζουν να ερμηνεύσουν την άνθηση και την εκκωφαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων. Μες στο ευμετάβλητο περιβάλλον η μικρή Ελλάς κινδύνευσε από την διεθνή, οικονομική απομόνωση. Οι κλυδωνισμοί στο εσωτερικό, οι παλινωδίες των κυβερνώντων, οι αποφάσεις που πάρθηκαν με βαριά καρδιά μα έθεσαν τις βάσεις για την έξοδο της χώρας από την επιτροπεία  καταγράφονται σε αυτό το σπουδαίο, ιστορικό λεύκωμα των τελευταίων δύο δεκαετιών που φέρνουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων οι εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Ινούς Βαν Ντάικ – Μπαλτά.

Αυτό το σημείωμα τελειώνει με μια φανταστική σκηνή. Ο Geert Mak φθάνει σε ένα απομακρυσμένο, ελληνικό χωριό κάπου στην ενδοχώρα. Η πλατεία του είναι γεμάτη, τα παιδιά μεγαλώνουν, παίζουν και γερνούν. Τριγύρω οι μεγαλύτεροι προσθέτουν χρόνια και όλο τα βρίσκουν λειψά. Καθένας έχει έναν δικό του στην ξενιτιά, όπως παλιά, αφού σε τούτα τα μέρη κανείς δεν έχει την παραμικρή ευκαιρία. Ο Ολλανδός καθηγητής ντυμένος με την χαρακτηριστική, τουριστική περιβολή του κάθεται στα τραπεζάκια κάτω από τον υπεραιωνόβιο πλάτανο. Χειροκροτεί και αμέσως το γκαρσόν φθάνει κοντά του. Φορά κατάλευκη ποδιά και δεν είναι πάνω από είκοσι χρονών. Με τα λιγοστά ελληνικά που γνωρίζει ο καθηγητής παραγγέλνει τον ελληνικό του καφέ, στοιχείο της γραφικότητας που κυκλώνει την υπέροχη και αιώνια, ελληνική επαρχία. Από πάνω, πιασμένοι από τα πιο γερά κλαδιά του δέντρου, ανάβουν θαμπά οι πολύχρωμοι λαμπτήρες. Ο άνεμος τις φυσά και εκείνες σαλεύουν, όλο σκουριά και χρόνο πάνω στο υλικό τους. Μια παρέα λίγο πιο πίσω, συζητά έντονα. «Οι αγανακτισμένοι στάθηκαν πιο Έλληνες από όλους. Οργανώθηκαν με το τίποτε και αν δεν ήταν ο παράγων χρόνος που όλα τα καταλύει και αν δεν ήταν εκείνη η εσωτερική μας αντίθεση απέναντι σε κάθε τι συλλογικό, θα είχαν επιβληθεί στους κόλπους της κοινωνίας. Τρίχες λέει κάποιος άλλος, και παραγγέλνει ένα ούζο αφήνοντας το γενναίο φιλοδώρημα που καταξιώνει τον μέσο Έλληνα στα μάτια της παρέας του. Τρίχες, ένα μάτσο αλήτες ήταν που μυρίστηκαν ασυδοσία και έτρεξαν να κεραστούν, μάλιστα, αυτό».

Ύστερα όλοι σώπασαν, καθώς από το βάθος του μοναδικού δρόμου που διασχίζει τον οικισμό ακούστηκε η φωνή του καραγκιοζοπαίχτη. Και λίγο πιο πίσω η μεγαφωνική εγκατάσταση ενός αυτοκινήτου. Στις πόρτες του έχει καταπράσινους ήλιους μα στο παρμπρίζ σιγοσβήνει ένας πυρσός. Ο ντελάλης που για την ιστορία αυτή αναμένεται να κερδίσει κάποιο όφελος εξόχως δυσανάλογο με όσα προσφέρει η παρουσία του, είναι ένα γρανάζι της κομματικής πανίδας επιφορτισμένο με την υποχρέωση να ανακοινώσει την αυριανή, πολιτική ομιλία. «Όσο για την Ευρώπη», υποστήριξε εκείνος με τις τρίχες, «αυτή είναι μια κουτσή δεσποσύνη, κάπως άσχημη μα με λεφτά και έτσι μας κρατά όλους δεμένους στους όρκους της». Όλοι γέλασαν και τα ποτήρια τσουγγρίσανε και το μεσημέρι ανακοίνωσε την άφιξή του, σπάζοντας το θερμόμετρο στο πλατάνι. Ο Geert δεν περίμενε ούτε στιγμή τον καφέ του. Σηκώθηκε από την θέση του, χαιρέτησε τους θαμώνες, εκείνοι ανταπόδωσαν. Έπειτα διάβασε κάτι από το βιβλίο. «Είναι δυνατόν να πεθαίνεις από τον φόβο και ταυτόχρονα να βαριέσαι;» Κανείς δεν κατάλαβε και ο Geert δάνεισε την ιστορία του στο γκαρσόνι, δίνοντας μια υπόσχεση. Πως θα ξανάρθει όταν η αλήθεια θα έχει γίνει απολύτως παραδεκτή.

Οι «Μεγάλες προσδοκίες, Το όνειρο της Ευρώπης 1999 – 2021», θυμίζουν σε αυτό το σημείωμα μια ωραία, κινηματογραφική παραγωγή, ομότιτλη, πλαισιωμένη από τον πληγωμένο έρωτα. Η ταινία τελειώνει με το ζευγάρι χωρισμένο, οι επιλογές τους κάποτε βαραίνουν αποφασιστικά και η διαφυγή συνιστά μια χαμένη πιθανότητα. Ο Geert Mak βάζει στην σωστή σειρά όλα εκείνα τα γεγονότα που προλείαναν το έδαφος για την φοβερή δεκαετία που ξανοίγεται για την ανθρωπότητα στην αυγή της τρίτης χιλιετίας. Οι εκδόσεις Μεταίχμιο με το πλεονέκτημα της απόστασης που αποκαλύπτει πάντα την αληθή όψη των πραγμάτων, δίνουν τον λόγο σε έναν έγκριτο ιστορικό για να αφηγηθεί την μοίρα αυτού του κόσμου μες στο κουρνιαχτό και τον ετοιμόρροπο σφυγμό του. Ο Baudelaire κάποτε έγραψε πως «κάπου αποκοιμιούνται τα πλήθη της ιστορίας, παλιάς και νέας». Θα συμφωνήσω μαζί του αφού στις «Μεγάλες Προσδοκίες, 1999-2021» στέκει αποκοιμισμένη η μοίρα του αποσβολωμένου ανθρώπου. Μια ολοζώντανη ζωοφόρος καταπιάνεται με όλα εκείνα που μας σημαδεύουν. Ο Geert Mak μας προσφέρει ένα βιβλίο γεμάτο απαντήσεις για το πώς και το γιατί της πρόσφατης βιογραφίας μας. Η ιστορία του, η δική μας ιστορία είναι που μας αφοπλίζει πια. Μια ιστορία δίχως εγκαρτέρηση και δίχως ανθρωπιά που επαληθεύει την εξαλλοσύνη αυτού εδώ του κόσμου. Ενός κόσμου που στην ιστορική μελέτη του Geert Mak ντύνεται τον εαυτό του και αποκαλύπτει εντυπώσεις, με την ψυχραιμία της απόστασης.

Ο Geert άφησε το βιβλίο και χάθηκε προς την θάλασσα. Εκείνος με τις τρίχες σχολίασε. «Τι είναι το καινούριο που δεν ξέρουμε» και αφήνει παράμερα το βιβλίο, επιβεβαιώνοντας πως αργά ή γρήγορα αυτή η πρόσφατη ιστορία των «Μεγάλων Προσδοκιών» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο θα επιστρέψει αγριότερη από ποτέ να κάνει εκκωφαντική και τραγική την πικρή δόξα ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Μεγάλες προσδοκίες: Το όνειρο της Ευρώπης 1999 – 2021, του Geert Mak

Μετάφραση: Ινώ βαν Ντάικ-Μπαλτά
Εκδόσεις Μεταίχμιο
σελ. 688

2
Μοιράσου το