Kazimir Malevich: Υπερβαίνοντας τη φόρμα και οδεύοντας προς την τελειότητα
Γεννημένος στις 23 Φεβρουαρίου του 1878, ο Malevich δεν ήταν μόνο ζωγράφος αλλά επίσης θεωρητικός της τέχνης και χριστιανός μυστικιστής, ένας πολυσχιδής διανοητής, βασικός εισηγητής του κινήματος του Σουπρεματισμού. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό ρεύμα με βαθιές πνευματικές ρίζες με σκοπό την ανάδειξη του αγνού καλλιτεχνικού συναισθήματος μέσω της εικαστικής τέχνης, που δεν ενδιαφέρεται για την αναπαραγωγή εικόνων που μιμούνται την πραγματικότητα. Η αφαίρεση αναδείχθηκε σε κυρίαρχο εργαλείο του Σουπρεματισμού ώστε να προωθηθούν οι θέσεις του και να δομήσουν μια εικαστική παραγωγή που συντάραξε τα νερά της τέχνης εκείνη την περίοδο.
Κεντρικό στοιχείο στις συνθέσεις του Malevich αποτελούν οι γεωμετρικές φόρμες, σχήματα απλά, τα οποία φέρουν τα νοήματα που επιθυμεί να κοινωνήσει ο καλλιτέχνης. Μία προσέγγιση η οποία εκφράζει μία εγγενή τελειότητα, όντας αυτοαναφορική και μακριά από τις συμβάσεις της παραστατικής τέχνης που αναπαράγει τις εμπειρικές αναφορές ενός ζωγράφου, συχνά με τρόπο ωραιοποιημένο και μακριά από την ουσία. Νοηματικά, μπορεί κάποιος να πει ότι συγγενεύει με τον κόσμο των ιδεών όπως εκφράζεται στην πλατωνική φιλοσοφία, όπου η ιδέα προτείνεται ως το τέλειο, και η αναπαραγωγή ως ένα κακέκτυπο που στερείται ουσίας και δεν μπορεί να προσεγγίσει την πνευματικότητα μίας αυθεντικής ύπαρξης. Αυτή η πνευματική τελειότητα είναι που προτείνεται μέσω του έργου του Malevich, όπου το τετράγωνο, ο κύκλος και λοιπές γεωμετρικές φόρμες είναι αποτετμημένες από τη συμβατική πραγματικότητα και αποκτούν μία προσωπική, αγνή ύπαρξη.
Το τετράγωνο, συγκεκριμένα, αποτελεί ιδιαίτερα εμβληματικό σχήμα στο έργο του Malevich, καθώς πρόκειται για μία τέλεια φόρμα που δεν τη συναντάς σε καμία φυσική αναφορά και είναι κάτι καθαρά ιδεατό, μια ανθρώπινη ιδέα που ανάγεται στη σφαίρα της φιλοσοφίας. Με τον Malevich, το τετράγωνο αποκτάει σημαντική θέση στην ιστορία της τέχνης, και μεταγενέστερα πολλοί δημιουργοί εμπνεύστηκαν από τις συνθέσεις του καλλιτέχνη, ώστε να δομήσουν μετέπειτα συγγενικές εικαστικές παραγωγές, όπως π.χ. ο Piet Mondrian και ο Frank Stella. Μία ιδέα που ευδοκίμησε και πέραν των εικαστικών τεχνών, καθώς παρατηρούνται εννοιολογικές συγγένειες σε μνημειώδη έργα του κινηματογράφου, όπως στην «Οδύσσεια του Διαστήματος» του Stanley Kubrick. Εκεί, ο αυστηρός μονόλιθος που γίνεται κεντρικό θέμα του έργου, έχει άμεσες αναφορές στην εικαστική σκέψη που εισήγαγε ο Malevich δεκαετίες πριν, εκφράζοντας την ίδια τελειότητα που ακροβατεί μεταξύ πραγματικότητας και φιλοσοφίας.
Στις επιρροές του Malevich συγκαταλέγεται το ελαφρώς προγενέστερο κίνημα του Κυβισμού, από το οποίο εμπνεύστηκε και συνέθεσε το μανιφέστο της καλλιτεχνικής του παραγωγής, που ονόμασε «Από τον Κυβισμό στο Σουπρεματισμό». Αυτή η καλλιτεχνική πρακτική που συνέθεσε και παρουσίασε το 1915 στην Ευρώπη και τη Ρωσία ήταν μία από τις πρώτες ουσιαστικές και ισχυρά δομημένες απόπειρες αφαίρεσης, ένα έργο που συντάραξε τον εικαστικό κόσμο της Ευρώπης.
Οι συνθέσεις του δεν είναι μόνο πρωτοποριακές, αλλά ενέχουν πάντα αναφορές στη βαθιά θρησκευτική του πίστη και παράδοση. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι συχνά σε παρουσιάσεις τοποθετούσε τα έργα του ψηλά, στην ένωση δύο τοίχων, όπως συνηθίζουν οι ορθόδοξοι χριστιανοί να τοποθετούν τις θρησκευτικές εικόνες μέσα στα σπίτια τους. Είναι σαφές ότι σημειολογικά o Malevich επιθυμούσε να δημιουργήσει δεσμούς ανάμεσα στην πνευματικότητα που αναζητούσε στην τέχνη με τη θρησκεία και την πίστη που τον γοήτευε και αποτέλεσε μία από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις στη διάρκεια της ζωής του. Συχνά, στις συνθέσεις του, αναπαριστά σύμβολα όπως ο σταυρός, σαφέστατη αναφορά στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Άλλωστε, η υπέρβαση που προτείνει εικαστικά μέσω του Σουπρεματισμού έχει έντονη συγγένεια με την πνευματική ανάταση και υπέρβαση που ο ίδιος πίστευε ότι αποτελεί κύριο στοιχείο του Χριστιανισμού.
Ο Malevich έζησε σε μια περίοδο αναταραχών και ριζικών αλλαγών, καθώς γεννήθηκε στην Τσαρική Ρωσία, έζησε την επανάσταση του 1917 και εντέλει πέθανε το 1935 στην Σταλινική Σοβιετική Ένωση, στο Λένινγκραντ. Ενώ στα τσαρικά χρόνια της Ρωσίας, και αργότερα στη Σοβιετική ‘Ενωση, την εποχή του Lenin και του Trotsky, απέκτησε διεθνή αναγνώριση, όταν ο Stalin πήρε τα ηνία της εξουσίας, απαγορεύτηκε στον καλλιτέχνη να εργάζεται και κατασχέθηκε μεγάλος αριθμός έργων του, καθώς θεωρήθηκε ότι η τέχνη του είναι ασύμβατη με τη σοσιαλιστική πραγματικότητα και αποτελεί όργανο της μπουρζουαζίας.
Στη Θεσσαλονίκη φιλοξενείται μία από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες συλλογές έργων της Ρωσικής Πρωτοπορίας, η περίφημη συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που εκτίθεται στη μονή Λαζαριστών. Εκεί μπορεί κάποιος να δει από κοντά αρκετά έργα του Malevich και να μυηθεί στη βαθύτατη πνευματικότητα των συνθέσεών του.
