Η ζωή, το σύμπαν και τα πάντα, του Douglas Adams
Galaxy: Εντυπώσεις για το «Η ζωή, το σύμπαν και τα πάντα» του Douglas Adams σε μετάφραση Δημήτρη Αρβανίτη από τις εκδόσεις Μίνωας.
Βρίσκομαι στην σπηλιά μου. Στον έκτο όροφο μιας εργατικής πολυκατοικίας, αρκετά ψηλότερα από τα υπόλοιπα κτίρια. Είμαι για την ακρίβεια λίγο πιο κοντά στον ουρανό. Θα μπορούσε κανείς να πει πως με λίγη φαντασία θα περνούσα τώρα δα στην μεσόσφαιρα, εκεί που αφθονούν τα ηλεκτρόνια και τα μαγνητικά κύματα. Θα γινόμουν και εγώ ένα τέτοιο, λέει. Θα διέσχιζα με απέραντα χιλιάδες μίλια το δευτερόλεπτο τα χρόνια και τους γαλαξίες. Όποτε το επιθυμούσα θα επέστρεφα, – με την προστακτική που τόσο εμίσησε η ποίηση μας – , θα επέστρεφα στην σπηλιά μου. Θα έλεγχα την αλληλογραφία μου, κάτι κιτρινισμένα χρονιά από μια αδιάφορη χρονιά. Τώρα πια δεν οφείλω πουθενά, φαντάζω κάτι άπιαστο, έξω από τον χρόνο ζω. Ωστόσο, ακόμη θα μετρώ τον χρόνο, με τον τρόπο τον ανθρώπινο που κάποτε γίνεται μια υπόθεση τραγική και έπειτα πάλι περνά στην διάσταση της πικρής κωμωδίας, σαν να πρόκειται για κάποιο είδος άμυνας, μια γραμμή υπερασπιστική της μελαγχολίας που κινδυνεύει να μας παρασύρει. Μα η μέτρηση πραγματοποιείται για προσωπικούς λόγους, ένα είδος συνήθειας που μεταμορφώθηκε σε ανάγκη. Θα γελάσω με τον εαυτό μου και όταν το θελήσω, το πιστό μου διαστημόπλοιο θα βεβαιώσει τις συντεταγμένες μου και θα΄ρθεί. Μαζί θα διασχίσουμε τους γαλαξίες, τις σφαίρες, θα βρεθούμε εμπρός στην γέννηση ενός άστρου την πιο κρίσιμη στιγμή θα δούμε την ζωή που γεννιέται, παράξενη, στα πιο αφιλόξενα μέρη. Όλα θα τα αναλάβει το διαστημόπλοιο μου. Για εκείνο θα είμαι ο πλοίαρχος, ένα ισοδύναμο των μυθολογικών χαρακτήρων και εκείνων των άλλων που άφησαν ένα βαθύ, κινηματογραφικό αποτύπωμα. Σαν το θελήσω, εκείνο θα πει όπως διατάξετε πλοίαρχε Άρθουρ Ντεντ. Μυστηριώδες όνομα, μαζί κομψό μα και αποφασιστικό, με εκείνη την κατηγορηματική του μονή συλλαβή που τα σφραγίζει όλα. Φλεγματικό όνομα, βαθιά βρετανικό επιχείρημα.
Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Όχι για τον ξεχωριστό Douglas Adams που υπογράφει το αναπάντεχα δροσερό και κωμικό, «Η ζωή, το σύμπαν και τα πάντα» των εκδόσεων Μίνωας. Στο εξώφυλλό του θα βρει κανείς τον πλανήτη Κρόνο και τον τίτλο σε γραμματοσειρά τηλεγραφικού τύπου πλάι σε διθυραμβικά σχόλια. Αυτά τα τελευταία συνόδευσαν την ανεπανάληπτη σάτιρα του σπουδαίου και πρόωρα χαμένου Βρετανού Άνταμς. Μερικά λόγια για εκείνον θα βρει κανείς στο εκτενές βιογραφικό σημείωμα που δίνει μερικές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις αφορμές και τις συνθήκες που επέτρεψαν στο συντηρητικό BBC να φιλοξενήσει στο πρόγραμμά του, τις βασισμένες στις συνέχειες του γεννημένου το 1952 δημιουργού, ραδιοφωνικές εκπομπές.
Οι περιπέτειες του Άρθουρ Ντεντ στον χαοτικό γαλαξία» σημειώνεται, «δημιούργησαν έναν κύκλο φανατικών οπαδών. Η σειρά διασκευάστηκε και για την τηλεόραση και ο Άνταμς συνέχισε να γράφει τα επεισόδια με αμείωτη επιτυχία.
Όλα τα υπόλοιπα ανήκουν στην ιστορία του θεάματος που φιλοξενεί πολλές τέτοιες ιστορίες. Οι ασύλληπτες περιπέτειες του ήρωα, οι παράξενες φυλές και οι αλλόκοτοι χαρακτήρες που μιλούν άκομψα ή παραμένουν λεπτομέρειες του μυστηρίου, δίχως αρχή και τέλος, η μοναξιά του Άρθουρ, η ελαστικότητα του χρόνου που στα χέρια του δημιουργού αποκτά παράδοξες ικανότητες, συνθέτουν τα ειδικά χαρακτηριστικά, τα θέματα και τις ατμόσφαιρες μιας έξαλλης γραφής που αφήνεται έρμαια στην φαντασία, αντλώντας την ίδια στιγμή από την πραγματικότητα που υπάρχει, – πόσο δίκιο είχατε κύριε Ζωρζ Περέκ, πόσο δίκιο.
«Ο χρόνος είναι το χειρότερο -ας πούμε – μέρος για να χαθεί κανείς, όπως θα μπορούσε να βεβαιώσει και ο Άρθουρ Ντεντ, που είχε χαθεί αρκετά και στον χρόνο και στο διάστημα» γράφει αυτός ο ανεπανάληπτος αφηγητής που παραμένει στην σκιά του Ντεντ και των περιπετειών του. Κάπως έτσι, με μια παραδοχή που ταιριάζει γάντι στις αγωνίες του καιρού μας ο κόσμος του Douglas Adams δοκιμάζει να συγκρατήσει τα καλύτερα από την δίνη που κατασπαράζει τα χρόνια και τους αιώνες. Ένα παιχνίδι Κρίκετ σημαίνει πολλά περισσότερα για την Αγγλία από ότι περιγράφει η απίστευτα κωμική σκηνή του μετέωρου καναπέ που ταξιδεύει τον ήρωα στις εποχές. Χάρη σε αυτόν πέρασε από την προϊστορική εποχή στο σήμερα, στην κρισιμότερη στιγμή ενός αγώνα Κρίκετ που παραμένει το ίδιο, συναρπαστικό και εγκεφαλικό παιχνίδι είτε παίζεται στο Κέιμπριτζ, την γενέτειρα του συγγραφέα είτε σε κάποιο ειδυλλιακό, ινδικό ξέφωτο κάτω απ΄´τ άγρυπνο μάτι της αυτοκρατορίας. Με τις λέξεις να αποκτούν παράξενες σημασίες, να σχηματίζουν ανύπαρκτα νοήματα μα απολύτως συμβατικά για τον κόσμο του Άρθουρ Ντεντ ο Δημήτρης Αρβανίτης φέρνει εις πέρας το χρέος να μεταφράσει το λεπτό, όλο υπαινιγμούς χιούμορ του Douglas Adams. Και το κάνει με τον ξεχωριστό, εκείνο τρόπο που καθιέρωσε το «Η ζωή, το σύμπαν και τα πάντα» στις προτιμήσεις του βρετανικού κοινού, συνηθισμένου στην ατμόσφαιρα απογευματινού σαλονιού με τσάι και τα ρέστα, όπως θα ΄λεγε ο αφηγητής, η σκιά που σας έλεγα πως καραδοκεί σε κάθε, γαλαξιακό βήμα αυτού του δίχως ερωτήματα και απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα βιβλίου, απάντησης και συλλογισμού απέναντι στον συντηρητισμό που διαψεύδεται. Πλασμένου από την πιο συναρπαστική φαντασία, μπολιασμένου από την ζωή σε μια μεγαλούπολη, δυναμωμένου από το ταλέντο του δημιουργού που μέχρι το χαμένο στις γαλαξιακές σφαίρες 2001, χρονιά του θανάτου του, υπέγραφε την μοναδική ιστορία του Άρθουρ Ντεντ. Ίσως ενός απέραντα μοναχικού ήρωα, ίσως του πιο μόνου από όσους κατέγραψαν τα μυθιστορήματα. Μοιάζει με τον μικρό Πρίγκιπα που έχει όμως φορτωμένους τους ώμους του με αρκετά χρόνια πια και διαθέτει μια σφαιρική (sic) εικόνα του κόσμου. Και ίσως κάτι παραπάνω, αφού ο Άρθουρ ταξίδεψε μες στον χρόνο, τότε που ακόμη τα σχήματα δεν είχαν ακόμη γεννηθεί και όλα σαλεύανε σαν τα τρεμάμενα λάδια του δικού μας ζωγράφου Γιάννη Γαίτη.
Κοιτάζω από την σπηλιά μου. Αν είμαι τυχερός ίσως περάσει εκείνο το θαυμάσιο πλήρωμα που ανέλαβε κάποτε να σώσει την ανθρωπότητα από τον τέλειο αφανισμό. Ο Σλαρτιμπαρτφαστ, πιλότος του σκάφους που τροφοδοτείται από την παράλογη συμπεριφορά, ο Μπίμπλιμπροξ, με δυο κεφάλια, έκπτωτος πρόεδρος του γαλαξία, η σούπερ σέξι Τρίλιαν, το μήλον της έριδος καθώς διχάζεται επικίνδυνα ανάμεσα στον έρωτά της για τον θεό του κεραυνού και τον θεωρητικό Μπίμπλιμπροξ. Και φυσικά ο Άρθουρ Ντεντ, ειρηνικός και ήσυχος, σαν ελβετική φιγούρα βγαλμένη από τις πιο ιδανικές καρτ ποστάλ. Αυτοί θα σώσουν την ανθρωπότητα, αυτοί θα πράξουν σαν πάντα το δίκαιο και το καλό που τόσο έχει ανάγκη η ζωή για να σταθεί και να αντέξει. Όλοι τους διαθέτουν τις αδυναμίες τους και ο κόσμος παραμένει μια παράλογη ιστορία δίχως αρχή και τέλος, όμως αξίζει τον λόγο, για μια παράξενη και ανομολόγητη αιτία, μια ροπή φυσική εμπρός στην καλοσύνη.
Θα μείνω στην σπηλιά μου. Θα περιμένω να με χρειαστούν. Μέχρι τότε θα διαβάζω για αυτούς στην εξαιρετική, μεταφραστική επιλογή των εκδόσεων Μίνωας που μαζί με τον Δημήτρη Αρβανίτη αναδεικνύουν μία από τις πιο μεγάλες επιτυχίες του BBC. Μεταφρασμένο σε πάνω από τριάντα γλώσσες το σενάριο του Άνταμς συνδυασμένο με τον πρόλογο του Σάιμον Μπρετ, παραγωγού του BBC, συνιστά μια ξεχωριστή πρόταση, μια αλλόκοτη περιπέτεια πολύ καλύτερη από αυτήν που ζει ο καιρός μας. Μια περιπέτεια στο όνομα «Της Ζωής, του Σύμπαντος και των Πάντων» όπως ακριβώς το λέει ο τίτλος της έκδοσης.
Το σχόλιο του Ράσελ Τ. Ντέιβις αναφέρει: «Παθιασμένα κωμικό». Δεν θα μπορούσα να μην συμφωνήσω, όμως θα συμπληρώσω, ανθρώπινο και τρυφερό. Με τούτα τα εφόδια ο Douglas Adams φωτίζει τους άγνωστους γαλαξίες του και πλάθει τον Άρθουρ Ντεντ του, που όσο και αν εμφατικά διευκρινίζει το επώνυμό του, δεν θα πεθάνει ποτέ, επειδή υπάρχει και ζει έξω από τον χρόνο, σαν κάθε καλή λογοτεχνία.
Η ζωή, το σύμπαν και τα πάντα, του Douglas Adams
Μετάφραση: Δημήτρης ΑρβανίτηςΕκδόσεις Μίνωαςσελ. 159
