Το Δέρμα του Κούρτσιο Μαλαπάρτε
Είχα καιρό να πιάσω στα χέρια μου ένα «δύσκολο» βιβλίο. Δεν είναι μυθιστόρημα με την τυπική έννοια, θα το χαρακτήριζα περισσότερο ως χρονικό / μαρτυρία γραμμένο με ωμό ρεαλισμό.
Ωμό.
Πιο ωμό δεν γίνεται.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που το στομάχι μου σφίχτηκε διαβάζοντας, για να χαθώ λίγο μετά στις φιλοσοφικές / λογοτεχνικές αναζητήσεις και αναφορές του Μαλαπάρτε ο οποίος δεν χάνει την ευκαιρία ν' αποδείξει πόσο κοντά είναι η Ομορφιά απ' την Φρίκη.
Εξηγούμαι: Βρισκόμαστε στην Ιταλία του 1943 μετά την απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στο Σαλέρνο και την κατάληψη της Νάπολης με την εξόχως βίαιη μάχη του Κασίνο, όπου τόσο οι Γερμανοί που υποχωρούσαν όσο και οι σύμμαχοι είχαν τεράστιες απώλειες.
Ο Κούρτσιο Μαλαπάρτε, ο συγγραφέας, είναι ο ίδιος ο ήρωας, αξιωματικός του ιταλικού στρατού επιφορτισμένος με τον ρόλο του συνδέσμου μεταξύ της ιταλικής διοίκησης και του συμμαχικού επιτελείου.
Να σημειωθεί εδώ ότι η Νάπολι βομβαρδίστηκε όσο καμία άλλη πόλη απ' τα συμμαχικά αεροσκάφη σ' ολόκληρη την Ιταλία λόγω του λιμανιού της. Απ' το 1940 έως το 1943 η πόλη βομβαρδίστηκε 200 φορές και οι άμαχοι νεκροί απ' τους βομβαρδισμούς υπολογίζονται σε 20 με 25 χιλιάδες.
Το σκηνικό λοιπόν είναι μια πόλη σχεδόν στα ερείπια, με το ηθικό της τσακισμένο απ' την πείνα, τις κακουχίες και κυρίως την ήττα του πολέμου. Οι Ναπολιτάνοι, οι οποίοι βρίσκονταν στο απέναντι στρατόπεδο, καλούνται να επευφημήσουν τους απελευθερωτές συμμάχους, ν' ανοίξουν τα σπίτια τους και να τους φιλοξενήσουν, να κρεμαστούν απ' τα παράθυρα και να τους ραίνουν με λουλούδια, να κοιμηθούν μαζί τους μιας «και η τιμή του ανθρώπινου κρέατος είχε πέσει πολύ στη Νάπολι σε αντίθεση με την τιμή της ζάχαρης, του βουτύρου ή ενός κιλού αρνιού».Έγραψα στην αρχή πως δεν μπορώ να χαρακτηρίσω το βιβλίο μυθιστόρημα, καθώς ούτε τεχνικά έχει τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος, αλλά ούτε και η πλοκή είναι μυθιστορηματική. Η αφήγηση άλλοτε γίνεται σε πραγματικό χρόνο περιγράφοντας κάποιες απίστευτες σκηνές της καθημερινότητας – στα όρια του γκροτέσκου ίσως – και άλλοτε παραθέτοντας εικόνες απ' το παρελθόν, με ιστορίες απ' τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, απ' τον Μεσοπόλεμο, μπλέκοντας τις ιστορίες των παριστάμενων με την Ιστορία την ίδια.
Π.χ. είναι το ίδιο συγκλονιστική η σκηνή όπου Αμερικανοί στρατιώτες βάζουν δάχτυλο στα γεννητικά όργανα μιας νεαρής Ναπολιτάνας για να διαπιστώσουν αν είναι όντως παρθένα – την ώρα που ο Μαλαπάρτε κλαίει μέσα του από οργή και ανημπόρια γι' αυτό που γίνεται μπροστά στα μάτια του – και το ίδιο συγκλονιστικές οι εναλλαγές στην αφήγηση απ' την εικόνα μιας πόρνης στον δρόμο που πουλάει το κορμί της για το ελάχιστο αντίτιμο έως τις αναφορές στους Έλληνες κλασικούς αλλά και σ' αυτό το μεταφυσικό της Ευρώπης, το στοιχείο που καθόρισε την γηραιά ήπειρο και την έκανε το εφαλτήριο κάθε ανθρώπινης κατάκτησης στην Ιστορία.
Η αηδία περισσεύει μέσα απ' τα λόγια και τις περιγραφές του Μαλαπάρτε. Και όχι μόνο αυτή. Πλήθος αρνητικών συναισθημάτων, αποκυήματα της φρίκης που έζησε στον πόλεμο και που περιέγραψε αναλυτικότερα στο προηγούμενο βιβλίο του – το «Καπούτ» – και τα οποία ολοκληρώνονται τώρα με τον απολογισμό νικητών και ηττημένων. Ένας Ιταλός αξιωματικός που σεργιανίζει σαν το φάντασμα στα ερείπια της πατρίδας του, ντυμένος με δανεική στολή κάποιoυ νεκρού στρατιώτη των συμμάχων, με τις τρύπες απ' τις σφαίρες πάνω στο ύφασμα, ίσα ν' αγγίζουν το δέρμα του. Ένας άνθρωπος που με μπόλικο κυνισμό αλλά και συγκαλυμμένη τρυφερότητα αποδομεί ιδεολογίες και ανθρώπινους χαρακτήρες μέσα απ' το πρίσμα της Φρίκης και της ανάγκης για Επιβίωση.
«Όλοι ξέρουν πως να κερδίζουν έναν πόλεμο αλλά δεν είναι όλοι τους ικανοί να τον χάνουν…», λέει κάπου ο αφηγητής κι έχει απόλυτο δίκιο.
Ο Μαλαπάρτε σε κάποια σημεία μου θύμισε έντονα τον συνταγματάρχη Κουρτς, έναν άλλον λογοτεχνικό / κινηματογραφικό ήρωα, απ' το βιβλίο του Τζόζεφ Κόνραντ, «Η Καρδιά του Σκότους» και την ταινία «Αποκάλυψη Τώρα» που βασίστηκε στο βιβλίο. Ο Μαλαπάρτε σε πολλά σημεία φλερτάρει με την τρέλα και ο αναγνώστης το αντιλαμβάνεται. Οι λέξεις, η δομή του κειμένου, οι εικόνες που περιγράφονται έχουν αυτή τη δύναμη και την μεταφέρουν στον αναγνώστη. Ίσως είναι και ο λόγος που κάνει αυτό το βιβλίο αξέχαστο, όχι για τις λογοτεχνικές του αρετές αλλά για την Αλήθεια του και τη Δύναμή του.
* Ένα τόσο αμφιλεγόμενο βιβλίο δεν θα μπορούσε παρά να έχει γραφτεί από έναν αμφιλεγόμενο συγγραφέα. Έναν άνθρωπο της παλαιάς Ευρώπης (πατέρας Γερμανός, μητέρα Ιταλίδα) που μεγάλωσε με κλασική παιδεία, ακολούθησε τον φασισμό του Μουσολίνι για να τον αποκηρύξει μετά. Ένας άνθρωπος που εξορίστηκε, έγινε κομμουνιστής, άγγιξε τον μαοϊσμό και λίγα χρόνια πριν πεθάνει ασπάστηκε τον καθολικισμό. Τι άλλο να πει κανείς;
**Το 1981 το βιβλίο έγινε ταινία και πήρε μέρος στο Φεστιβάλ των Κανών. Η σκηνοθεσία ήταν της Λιλιάνας Καβάνι ενώ τον Μαλαπάρτε υποδυόταν – ποιός άλλος; – ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι.
ΤΟ ΔΕΡΜΑ
του Κούρτσιο Μαλαπάρτε
σελ. 446 – εκδ. Μεταίχμιο
μτφ. Παναγιώτης Σκόνδρας
