Άλλαι Τέχναι

Η πατρίδα, όμως, είναι μία έννοια αυστηρά προσωπική, που δεν σχετίζεται με διαβατήρια και σημαίες. Για τον James Baldwin, πατρίδα ήταν οι πρωινές μυρωδιές και η οχλοβοή του Χάρλεμ. Τα λικνίσματα και η έκσταση στα τζαζ καταγώγια. Πατρίδα, όμως, ήταν και τα φοβισμένα πρόσωπα και τα τρομαγμένα μάτια, που ανέβλυζαν αδικία και καταπίεση. Ο νόστος του Baldwin ήταν μία επιστροφή στη μήτρα του πόνου, αλλά όχι του μίσους. Στις απαρχές του πάθους για αλλαγή, και όχι της βιαστικής δίψας για εφήμερη εκδίκηση. Ο Baldwin επέστρεψε για να αρθρώσει λόγο με κάθε ευκαιρία, σε κάθε δυνατή περίσταση, απευθυνόμενος όχι σε ευήκοα ώτα, αλλά σε όλους όσοι κώφευαν συστηματικά.

Το “I Am Not Your Negro” του Αϊτινού Raoul Peck περιδιαβαίνει τα δύσβατα μονοπάτια του biopic με έμφυτη κομψότητα και χάρη, χωρίς μελοδραματισμούς ή περιττούς διδακτισμούς. Και ορθώνει ανάστημα, με φωνή στεντόρεια, σφιχτή χειραψία κι ένα ευγενές βλέμμα που δεν χαμηλώνει ούτε δευτερόλεπτο. Με οδηγό το ανολοκλήρωτο κύκνειο συγγραφικό άσμα του Baldwin, με τίτλο “Remember This House”, ο Peck βουτά στην Ιστορία, πέρα από τα όρια της καταγραφής και της θλιμμένης εξιστόρησης. Το ντοκιμαντέρ του, όπως ακριβώς και η κοσμοθεωρία του Baldwin, δεν αποζητά την έξαρση της δίκαιης οργής μήτε τη φιλική επιβράβευση του ηθικού παράσημου. Στέκει με κριτική ματιά απέναντι σε κάθε συγκαταβατική και υποτιθέμενα προοδευτική παραχώρηση (πχ τα λόγια του Μπομπ Κένεντι) και, παράλληλα, αποφεύγει να συνταχθεί στο πλευρό οποιασδήποτε καθεστηκυίας έγχρωμης αντίδρασης (χριστιανική/μουσουλμανική/μιλιταριστική).

Ο Baldwin, οπλισμένος και εξοικειωμένος με όλο το ευρωπαϊκό οπλοστάσιο της κοινωνιολογικής και φιλοσοφικής σκέψης των 60s, ψηλαφεί τις πιο στριφνές και ζόρικες έννοιες, ψαχουλεύει το συλλογικό θυμικό. Απευθύνει ένα κάλεσμα συνειδητότητας, ανάληψης ατομικής και συλλογικής ευθύνης, οικοδόμησης πολύπλευρης ταυτότητας. Και εξαρθρώνει την παράνοια του “φυλετικού ζητήματος”, που τόσο πολύ βασάνισε της ΗΠΑ, καταδεικνύοντας πως ακόμη και η ίδια η διατύπωσή του είναι a priori παραπλανητική και στρεβλή.

Ένας Αφροαμερικάνος, στην εποχή του μεταπολεμικού baby boom, ήταν καταδικασμένος σε ένα ανελέητο βομβαρδισμό από εικόνες αλλότριας, αλλά βασανιστικά κοντινής, ευτυχίας και από υποσχέσεις ενεργού συμμετοχής σε ένα κοινωνικό πλέγμα, που δεν έβρισκαν το παραμικρό πεδίο εφαρμογής στην πραγματικότητα. Η βαθιά Αμερική βρέθηκε ξάφνου σε μία τρομακτική αμηχανία απέναντι σε ένα περιττό πληθυσμιακό βαρίδι, το οποίο δεν μπορούσε πλέον να διοχετευτεί ούτε σε δουλοκτητικές βαμβακοφυτείες ούτε να περιοριστεί αποκλειστικά σε θέσεις παρκαδόρων, σερβιτόρων, μπάτλερ και νεροκουβαλητών.

Η μόνη διαθέσιμη λύση αποδείχτηκε η ηθελημένη άγνοια και η συνεπής καλλιέργεια μιας ανακουφιστικής απόστασης. Το μίσος δεν είναι καθολικό και απόλυτα ενσυνείδητο, μοιάζει να μας λέει ο Baldwin. Είναι, όμως, επεκτακτικό και καταλαμβάνει όλο τον διαθέσιμο χώρο, εφόσον δεν συναντήσει σθεναρή αντίσταση. Η πολιτική του φυλετικού διαχωρισμού (segregation) δεν λειτουργεί μονάχα ως επιβεβαίωση του μίσους, αλλά και ως ιδανικός αντιπερισπασμός προκειμένου να στραφεί το βλέμμα αλλού, σε κάτι λιγότερο επώδυνο και ειδεχθές.

Ο Peck, ευτυχώς, δεν αρκείται στον ρόλο του ξεναγού στα λόγια και τις απόψεις του Baldwin, παρόλο που η αρχική μαγιά του ντοκιμαντέρ του είναι σαρωτικά γοητευτική. Αντιθέτως, εμπλουτίζει το αρχειακό υλικό με μία απελπισμένη αναδρομή στα πρότυπα που σημάδεψαν το αμερικάνικο σινεμά, έχοντας κατά νου να φανερώσει, στην ολότητά της, την πλήρη έλλειψη σημείων αναφοράς με τα οποία θα μπορούσε να ταυτιστεί ή να νιώσει έστω οικεία ένας νεαρός Αφροαμερικάνος. Η κυρίαρχη κουλτούρα της εποχής, ακόμη και στις πλέον προοδευτικές της στιγμές, δρούσε ως άτυπη Κολυμβήθρα του Σιλωάμ, επιχειρώντας να διασφαλίσει την αποφυγή του ρεβανσιστικού μίσους και προωθώντας μία ανεπίσημη ατζέντα βιαστικής συμφιλίωσης.

Πρόσθετο όπλο στη φαρέτρα του Peck είναι και η εκπληκτική αφήγηση από τον Samuel L. Jackson, ο οποίος δανείζει τη φωνή του στον εκλιπόντα, εκπέμποντας ένα τόνο άμεσης συναισθηματικής εμπλοκής. Η αφήγηση του Jackson, η οποία αγγίζει όρια λεπτεπίλεπτης και πολυεπίπεδης ερμηνείας, δεν είναι ένας απλός αισθητικός διάκοσμος. Μεταδίδει τη συντριβή και την αγιάτρευτη πίκρα, καθώς και την κραυγή για πρόοδο και μεταστροφή της νοοτροπίας. Είναι μια φωνή προικισμένη με την ιερότητα του δίκαιου σκοπού, με την τρεμάμενη περηφάνια των οδυνηρών βιωμάτων και της δια βίου ανάληψης δράσης.

Είναι μια φωνή που δεν φοβάται να ξεστομίσει ότι «δεν είμαι ο νέγρος σου». Μια φωνή που αρνείται να αποδεχτεί αυτό το τεχνητό κατασκεύασμα, που δεν καταδέχεται απλώς να τρέξει να ξεφύγει από δαύτο, αλλά επιθυμεί να το γκρεμίσει συθέμελα. Το “I Am Not Your Negro” δεν είναι μία φωνή διαμαρτυρίας ή ένα επίμονο παρακαλητό. Είναι ένα σημείο διασταύρωσης νου και καρδιάς που στέκει σαν ηθική πυξίδα μέσα στην ασχήμια.

I Am Not Your Negro, του Raoul Peck
Είδος: Ντοκιμαντέρ
Διάρκεια: 93'

*Aναδημοσίευση από το cinedogs.gr, κινηματογραφικό συνεργάτη του Artcore magazine