Aquarius, του Kleber Mendonça Filho
Μοιάζοντας με πνευματικό απόγονο του προηγούμενου κινηματογραφικού έργου του σκηνοθέτη, “Neighboring Sounds”, μειλίχια μα και αληθινά βίαιη στον πυρήνα της, η ταινία αυτή, που παρεμπιπτόντως έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ των Καννών το 2016, αγγίζει πανανθρώπινες αξίες όπως ο αγώνας για ελευθερία και ύπαρξη και με αυτόν τον τρόπο αναδιφά τα λεπτά όρια της μνήμης και σκιαγραφεί τον συμβολικό ρόλο της προσωπικότητας του ατόμου.
Αφετηρία μας; Το εμβληματικό “Another One Bites The Dust” των Queen που μας εισάγει σ' ένα κόσμο σχεδόν ψεύτικο, παρελθοντικό μεν αλλά τόσο αληθινό που μαγνητίζει. Αυτή που θέλει να μας μιλήσει είναι η Clara, μια 65χρονη πρώην κριτικός μουσικής που κατοικεί στο παραθαλάσσιο Recife, μια μικρή αστική κοινότητα της Βραζιλίας με μοναδική ομορφιά και σπάνια γοητεία. Η θεσπέσια Clara, που την ερμηνεύει με απαράμιλλο τρόπο η ιέρεια του είδους Sonia Braga, μας αποκαλύπτεται χωρίς δισταγμούς από την αρχή. Αγέρωχη και δυναμική, είναι μια παθιασμένη γυναίκα που πέρασε άτρωτη μέσα από τις αντιξοότητες της ζωής. Έζησε την αγωνία του καρκίνου και κατάφερε να αντιμετωπίσει με θάρρος κάθε περιπέτεια, παραμένοντας πνευματικά ακμαία και αληθινά αγέραστη. Πρόκειται για έναν χαρακτήρα-σύμβολο που καθαγιάζεται από τον φακό του Kleber Mendonça Filho, κι εδώ που τα λέμε, καλά κάνει. Η Clara είναι μια αληθινή αγωνίστρια, γνήσιο σύμβολο φεμινισμού κι επανάστασης και δίνει μια πολύ φλογερή πνοή στο έργο.
Κατοικεί σ' ένα ιστορικής αξίας συγκρότημα που δανείζει τ' όνομά του στην ταινία. Πρόκειται για το παραθαλάσσιο κτίριο “Aquarius”, που χτίστηκε κάπου στη δεκαετία του ‘40. Η κινηματογραφική ιστορία φροντίζει πολύ γρήγορα να μας δέσει συναισθηματικά με τα τεκταινόμενα της υπόθεσης, κι έτσι από τις πρώτες κιόλας σκηνές διασκέδασης και χαράς ο θεατής παγιδεύεται άθελά του στο σκηνικό χώρο: ένα παλιό έπιπλο, οι ζωώδεις σεξουαλικές ορμές των ανθρώπων, ένα πάρτυ, μουσική, χώροι που σφύζουν από νεότητα και ιστορίες, χώροι που μοσχοβολούν και αναδύουν πιο ζωντανό από ποτέ το παρελθόν τους. Το κομβικό σημείο όμως και η αόριστη μετάβαση στην ανυπαρξία δεν αργούν να φανούν. Όταν μια κατασκευαστική εταιρία αποφασίζει να μισθώσει τους κατοίκους των διαμερισμάτων με στόχο να απαλλοτριώσει το ακίνητο και να χτίσει στη θέση του ένα ολοκαίνουριο συγκρότημα, βρίσκουμε την Clara ν’ αντιστέκεται μόνη ανάμεσα στους άλλους και ν’ αγωνίζεται για αληθινή ελευθερία και προσωπικό χώρο. Όταν οι απλοί τρόποι δεν καρποφορούν, οι ιδιοκτήτες καταφεύγουν σε λογικές σχεδόν έκνομες. Από τη μία βρίσκουμε τον αμερικανοτραφή εγγονό του ιδιοκτήτη να μεταχειρίζεται με τρόπο άπληστο και χυδαίο τα πλέον ακραία μέτρα προκειμένου να εκδιώξει την Clara από το διαμέρισμα, και από την άλλη βλέπουμε μια ηρωίδα-φαινόμενο, η οποία με αυταπάρνηση και περισσή αυτοπεποίθηση είναι αποφασισμένη να αγωνιστεί και να παλέψει απέναντι στην κυνικότητα του «εκσυγχρονισμού» και της φαινομενικής εξέλιξης. Η Clara παλεύει για την ταυτότητά της και για όλα εκείνα που καθιστούν το παρελθόν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της. Μα πάνω απ’ όλα, μέσα σε μια ραγδαίως μεταβαλλόμενη κοινωνία, παλεύει για το σωστό και το δίκαιο. Οι ουλές πάνω στο κορμί της, που χωρίς κανένα δισταγμό αποτυπώνει στον καμβά του ο σκηνοθέτης, αποκτούν τότε μια άλλη σημασία, πιο μεταφυσική.
Δύσκολα θα βρει κάποιος μειονεκτήματα στο ”Aquarius”. Η εκθαμβωτική Sonia Braga δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι ο σκηνοθέτης γνωρίζει πολύ καλά πώς να στήνει την ιστορία του. Ο Kleber Mendonça Filho διατρανώνει με τον πιο εμφατικό τρόπο πως ο βασικός άξονας της ταινίας του είναι ο άνθρωπος και υπό αυτό το πρίσμα, αναζητώντας τις ενδόμυχες σκέψεις των χαρακτήρων του, αφήνει να περιφέρονται γύρω τους με φυγόκεντρες τάσεις όλα τα υπόλοιπα. Μάλλον καμία σημασία δεν έχουν τα κουστούμια και ο σκηνικός χώρος. Με όποιον τρόπο κι αν κινείται η κάμερα, όποια γωνία λήψης κι αν επιλέγεται, το κάδρο είναι πάντα ασφυκτικά εστιασμένο στο κεντρικό πρόσωπο, κι αυτό έχει τη σημασία του. Η φωτογραφία, μ’ έναν τόνο σέπιας και με έντονες χρωματικές αντιθέσεις, προσθέτει μια πολύ δροσερή πινελιά στη σύνθεση. Δεν αμφιβάλλω πως θα υπάρξουν θεατές που θα κατηγορήσουν την ταινία για βραδύτητα και νωθρότητα. Πράγματι, η δραματουργία της ταινίας εξελίσσεται αργά και δεν συγκινεί εύκολα τον απαιτητικό θεατή. Πίσω όμως απ’ αυτό το βραδυφλεγές μοτίβο, τα έντονα κοψίματα του μοντάζ, οι ευαίσθητοι και καλοδουλεμένοι χαρακτήρες και η τόσο πυκνοδεμένη παρουσίαση των γεγονότων, θα παρασύρουν αυτόν που θέλει πραγματικά να αφεθεί στα τόσο έμφυτα καλλιτεχνικά και πνευματικά χαρίσματα αυτής της γενναιόδωρης ταινίας.
Ας μην μακρηγορούμε. Μερικές ταινίες δεν χρειάζονται και ιδιαίτερες συστάσεις. Θα κρατήσω μόνο τα βασικά αυτού του ιδιαίτερου και σαγηνευτικού φιλμ. Οι άνθρωποι είναι περίπλοκα πλάσματα. Πεισματικά, κι ίσως κάποιες φορές με ιδιοτελή συμφέροντα, αρνούνται να εγκαταλείψουν τη ζωή και τα πεπραγμένα τους κι επιμένουν στην ιστορία που έπλασαν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Καμία παρέμβαση δεν είναι αποδεκτή. Σαν μια προαιώνια, αρχέγονη δύναμη να απαιτεί απ' τους ανθρώπους μια επίπλαστη «συνέχεια». Κι όμως, καμιά φορά, η αδιάσπαστη ενότητα της ζωής πρέπει με κάποιο τρόπο να κατατμηθεί, και τότε το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον δεν είναι απλά ασαφείς κι απροσδιόριστες χρονικές μεταβλητές. Τότε ο άνθρωπος κινδυνεύει να χάσει αυτή την μοναδικότητα που τον διακρίνει ανάμεσα στους άλλους, το παρελθόν του. Κι ίσως τότε να κινδυνεύει κι ολόκληρος ο κόσμος. Δείτε αυτήν την ταινία όχι γιατί μιλάει για κάτι σύγχρονο, για κάτι πρωτάκουστο. Δείτε την γιατί μιλάει για εσάς.
Ελπίζω να έχετε μια αξέχαστη προβολή.
Aquarius, του Kleber Mendonça Filho
Είδος: Δράμα
Διάρκεια: 146΄
